مطالعه استرس در قلمرو آکادمیک، فصل نسبتاً نوینی در روانشناسی ورزشی است. رشد و شهرت روانشناسی ورزشی، بر این حقیقت استوار است که عملکرد ورزشی به شکل صددرصد به عوامل فیزیولوژیکی مثل آمادگی جسمانی و بیومکانیکی مانند تکنیک‌ وابسته نیست. بلکه عوامل روانشناختی از جمله آمادگی روانی نقش ارزنده‌ای در تعیین عملکرد ورزشکاران به‌ویژه در مراحل پایانی را بر عهده دارد.

بسیاری از ورزشکاران معتقد هستند مواجه با نیازهای شناختی و روانی، حقیقتی ضروری در رقابت‌های ورزشی است. در واقع ورزش در بالاترین سطوح خود به‌عنوان یک آزمایش است و عامل اصلی و مؤثر بر عملکرد همان قابلیت فرد برای مقابله با استرس است.

• مدیریت استرس :

اگر در عملکردهای ورزشی استرس عامل مهمی است، پس توانایی مهار آن امری قطعی و مهم محسوب می شود. استرس مسابقه‌ای ممکن است در یک ورزشکار ایجاد اضطراب (منفی) ولی در فرد دیگری ایجاد هیجان (مثبت) کند. به‌علاوه از میان کسانی‌ که اضطراب را تجربه می‌کنند، برخی ممکن است از آن برای تسهیل در عملکرد بهره ببرند،  در حالی‌که دیگری ممکن است تصور کند که استرس موجب تضعیف عملکردش می‌شود.

بنابراین روش‌های مهار و کنترل استرس باید به ‌صورت فردی طراحی و تمرین شود.

روش‌های مختلفی برای مدیریت استرس وجود دارد. تمرینات خود تنظیمی در سال‌های اخیر به‌عنوان مهارت‌های مهم برای غلبه بر استرس و افزایش احتمال عملکرد مطلوب تشخیص داده شده‌اند.

چهار مهارت فراشناختی مؤثر در بهبود عملکرد ورزشکاران عبارتند از:
۱) هدف گزینی

هدف گزینی به‌عنوان یک شیوه مؤثر برای افزایش انگیزه و اعتماد به نفس مورد توجه است. اهداف نسبتاً سخت و ویژه نسبت به اهداف آسان و عمومی منجر به عملکرد بهتر می‌شوند. اهداف کوتاه‌مدت و فرعی در دست‌یابی به اهداف بلند مدت نقش مهمی را ایفا می‌کنند. اگر بنا باشد تعیین اهداف مؤثر واقع شود، پذیرش آن توسط ورزشکاران امر مهمی است.

گزارش علمی ارائه شده از دوندگان نخبه دانشجو (در مسافت متوسط) بیان می‌دارد که اضطراب شناختی از دو طریق مرتبط با اهداف قابل پیش‌بینی است: یکی از طریق سطح مشکل بودن هدف و دیگری نقطه‌نظر دوندگان در مورد این که آیا می‌توانند به اهدافشان دست یابند یا خیر.

- اصول هدف گزینی به‌طور خلاصه عبارت است از:

▪ اختصاصی و ویژه باشد
▪ قابل اندازه‌گیری باشد.
▪ قابل پذیرش باشد.
▪ قابل ثبت باشد.
▪ دارای محدوده زمانی (کوتاه‌مدت، میان‌مدت یا بلندمدت) باشد.

▪ قابل ارزشیابی باشد.
▪ قابل بازبینی و بازنگری باشد.

۲) تصویرسازی

تصویرسازی ذهنی در یادگیری و اجراء مهارت‌های جسمانی نقش مؤثری ایفاء می‌کند. تصویرسازی می‌تواند در یادگیری، کاهش نقاط ضعف، گرم کردن، کاهش اضطراب و افزایش اعتماد به نفس ورزشکاران مفید بوده و به‌کار می‌رود.

از فواید تصویرسازی و تمرین ذهنی می‌توان به مواردی از قبیل: تسریع و کوتاه شدن زمان یادگیری مهارت‌ها، دست‌یابی به اوج عملکرد، انرژی روانی و کاربرد توان بخشی برای اصلاح را نام برد.

 ۳) آرام‌سازی

مناسبت‌ترین روش کنترل استرس به‌کارگیری فنون آرام‌سازی یا آرامش‌بخشی است. شیوه‌های مختلفی در آرام‌سازی وجود دارد که به‌طور کلی به روش‌های آرام‌سازی تنی و روش‌های آرام‌سازی شناختی تقسیم می‌شوند.

 اما لازم به ذکر است که شیوه‌های آرام‌سازی باید با کیفیت دقیقی با پاسخ‌های اضطراب تناسب داشته باشد. از شیوه‌های آرام‌سازی می‌توان به:
تنفس عمیق، آموزش خودزا، مراقبت، آرام‌سازی پیش‌رونده عضلانی، دعا و نیایش اشاره کرد.

۴) کنترل توجه

مطالعات تجربی اندکی در زمینه کنترل توجه در روانشناسی ورزشی وجود دارد. از آنجا که اضطراب شناختی می‌تواند از طریق گسستگی توجه موجب تضعیف عملکرد شده و اثرات گرم کردن را هم کاهش دهد. یک راهکار مهم برای افزایش تمرکز این است که کارها و افکار امن را قبل از عملکرد و اجراء به‌طور سامان یافته‌ای برنامه‌ریزی کنیم.

امین ضمیری/مسئول کمیته روانشناسی/هیات پزشکی ورزشی خوزستان