این آسیب ها ممکن است در کسانی که به طور مرتب فعالیت ندارند، قبل از آغاز ورزش به طور صحیح بدنشان را گرم نمی کنند، فشار تمرینی آنها بالاست یا در اثر برخورد ورزشکاران با یکدیگر، با کف سالن، کف زمین و یا تجهیزات ورزشی ایجاد شود و از مقیاس جزئی تا شدید متغیر هستند، هر چند اغلب جزئی هستند. معمولا این آسیب های ورزشی هستند که عمر ورزشی ورزشکار را به پایان می رساند.

در جدیدترین پژوهش ها گزارش شده است که بیشترین انواع آسیب ها، شامل کشیدگی، پیچ خوردگی وشکستگی ها بودند. در پژوهش های دیگر، بیشترین میزان عوارض، مربوط به آسیب های مفصلی و درحدود دو برابر مجموع سایر آسیب ها می باشد. آسیب های عضلانی وتری در رتبه دوم و شکستگی­ها در جایگاه سوم قرار گرفته اند.

انواع آسیب های ورزشی

آسیب های ورزشی به دو دسته حاد و مزمن تقسیم می شود: آسیب های حاد شامل مواردی است که زمینه آسیب وجود نداشته باشد و یک عضو بدن فرد در سلامت کامل به سر ببرد، اما به علت وارد شدن ضربه ای شدید و ناگهانی به آن بخش از بدن، او دچار آسیب شود. به عنوان نمونه پیچ خوردگی مچ پا، در رفتگی های شانه یا زانو، خراشیدگی، کبودی ها و کشیدگی عضلات یا شکستگی ها. اما آسیب های مزمن معمولا ناشی از فعالیت بیش از حد و اعمال نیرو بر روی یک بخش خاص از بدن در هنگام ورزش رخ می دهد. همچنین در بعضی موارد در آسیب های مزمن قسمتی از سیستم عضلانی، اسکلتی بدن فرد دچار مشکلی بوده که به علت انجام فعالیت جسمی شدید و بیش از حد، آسیب کهنه دوباره بروز کرده و مانند مشکلی جدید نمایان می شود. کمردردها از جمله آسیب های مزمن است.

 شایع آسیب های ورزشی

۱-کشیدگی و پارگی­های عضلات، تاندون و رباط ها: صدمات وارد بر رباط یا لیگامنت را اسپرین می نامند. هنگامی رخ می دهد که فشار وارد بر رباط بیش از توانایی تحمل آن باشد. علل ایجاد کشیدگی رباطها عمدتاً - ضربات هستند که سبب جابجایی استخوانها از هم در محل مفصل و کشیدگی رباط یا پارگی آنها می شوند. این کشیدگی ها ۳ درجه دارند که درجه ۱ آن کشیدگی خفیف و درجه ۳ آن پارگی کامل رباط است. نواحی از بدن که بیشتر در معرض این آسیب قرار دارند عبارتند از مچ پا، زانو و مچ دست است. علائم ایجاد اسپرین شامل درجات مختلفی از حساسیت در لمس محل، درد، التهاب، تورم و عدم توانایی در حرکت عضو یا مفصل و یا شلی مفصل و ناپایداری آن است.

استرین هم به آسیب و کشیدگی واحد عضله – تاندون گفته می شود که اغلب در اثر مقاومت در برابر فشارهای کششی در اثر انقباض شدید عضلانی در ورزش های غیر تماسی ایجاد می گردد. کشش بیش از حد سبب پارگی جزئی در واحد عضله – تاندون می شود. علائم و نشانه های آن شامل درد، اسپاسم عضله و فقدان قدرت عضله، در درجات شدید

۲- پارگی عضله های زانو

 در حرکت چرخش مفصل زانو، لقمه داخلی نقش بیشتری را در مقایسه با لقمه خارجی ایفا می نماید، بنابراین مینیسک داخلی بیشتر در معرض ضرب و شتم قرار می گیرد. آسیب های زانو می تواند خفیف یا شدید باشد از آسیب های خفیف می توان به زانوی دوندگان  و التهاب تاندون ها و رباط های زانو نام برد. آسیبهای شدید زانو شامل آسیب های استخوانی و غضروفی (غضروف مفصلی و مینسک ها) و آسیب های شدید و پارگی های رباطهای زانو (رباط های صلیبی قدامی و خلفی و رباط های جانبی خارجی و جانبی داخلی) می باشد. آسیب دیدگی و صدمات زانو عمدتاً بدنبال چرخش زانو رخ می دهد اما می تواند بواسطه اصابت ضربات، افتادن روی پاها از ارتفاع، پریدن نادرست و دویدن های طولانی و گرم کردن نامناسب روی دهد.

۳-درد ساق به دنبال ورزش( splint shin) . این درد معمولا در جلوی قسمت تحتانی ساق پا و نزدیک مچ و یا در سمت داخلی ساق رخ می دهد. این عارضه در دوندگان مشاهده میشود و معمولا ناشی از شکستگی های استرسی یا خونرسانی ناکافی است. ریسک فاکتورهای این عارضه عبارتند از : تمرین بیش از حد، روش دویدن نادرست، تمرین های کششی نادرست، گرم کردن ناکافی، دویدن یا پریدن بر روی سطح سخت و کفش نامناسب ورزشی.

۴- تاندون آشیل: استرین تاندون آشیل در بین ورزشکاران بسیار عمومیت دارد. استرین تاندون آشیل به دلیل کمبود هماهنگی بین عضلات آگونیست و آنتاگونیست نیز صورت می گیرد. دورسی فلکشن بیش از اندازه منجر به استرین تاندون آشیل می­شود. استرین تاندون آشیل ممکن است بسیار جزئی یا بسیار شدید اتفاق افتد. استرین بسیار شدید می­تواند کشیدگی زائده­ای ناقص و یا کامل و یا پارگی ناقص و یا کامل تاندون آشیل باشد. فردی که دچار استرین بسیار شدید تاندون آشیل شده است در قسمت خلفی مچ پا درد بسیاری را احساس می­کند و ضمناً ضعف بسیار در هنگام پلانتار فلکشن پا از علائم استرین تاندون آشیل است. طی روند پیری و نیز طی تمرین بیش از اندازه در ورزش این تاندون می تواند دچار التهاب شود. این امر تاندون را مستعد آسیب و پارگی در اثر اصابت ضربه می کند. اغلب در اثر افزایش ناگهانی شتاب حرکت دویدن و نیز در هنگام حرکات پرشی فرد دچار آسیب می گردد.

۵-شکستگی­ها: در ورزش دو نوع شکستگی داریم: a- شکستگی حاد b- شکستگی مزمن. شکستگی حاد: ناشی از اعمال ضربه مستقیم به استخوان است. می تواند از نوع ساده(شکستگی ساده استخوان با کمترین آسیب به بافت نرم اطراف) و یا ترکیبی (بیرون زدگی استخوان شکسته از سطح پوست) باشد. شکستگی مزمن: عمدتاً در پا و ساق و بخصوص در ورزش هایی که تماس تکرار شونده با سطح زمین وجود دارد دیده می شود در ژیمناستیک، ورزشهای رزمی، دو میدانی شایعتر است. اصولا در این نوع شکستگی واضح استخوانی نمی بینیم بلکه شکستگی ها ریز و کوچک بوده و خود را با درد استخوان در هنگام اعمال نیرو روی استخوان نشان می دهد. البته گاهی هم تورم و حساسیت در لمس محل داریم.

۶-در رفتگی­ها: تغییر محل دو سر استخوانی که در مجاورت یکدیگر قرار گرفته و تشکیل مفصل را داده­اند دررفتگی نامیده می­شود. زمانی که بعضی از رباط­ها عملکرد خود را از دست بدهند دررفتگی اتفاق خواهد افتاد زیرا که رباط ها طوری طرح ریزی شده اند که از تغییر محل و حرکت غیرطبیعی جلوگیری می نمایند. وقتی که دو سر استخوان هایی که مجاور یکدیگر قرار گرفته اند به مقدار کمی نسبت به یکدیگر تغییر محل پیدا نمایند در این صورت دررفتگی ناقص اتفاق افتاده است. همراه با اسپرین حاد و پارگی رباط سر استخوان ها از یکدیگر جدا شوند. اگر نیرو آن قدر ادامه داشته باشد که سر استخوان کاملا از جای خود تغییر محل بدهد در این صورت دررفتگی کامل به وقوع پیوسته است. همراه هر دو حالت دررفتگی عملکرد رباط از بین خواهد رفت. در رفتگی ها عمدتاً در ورزش های تماسی (فوتبال، بسکتبال و ... ) و نیز ورزش هایی که در آنها کشش های شدید به اندام وارد می شود رخ می دهد. به ترتیب شیوع مفصل­های شایع عبارتند از: شانه، آرنج، مچ دست.

برخی تحقیقات نشان داده اند که احتمالا از نظر طبقه بندی نوع آسیب دیدگی آسیبهای عضلانی وتری ۵۹ درصد، بیشترین و آسیبهای استخوانی ۸/۹ درصد، کمترین درصد آسیب دیدگی را داشته اند.

در هر ورزشی هر قست از دستگاه عضلانی اسکلتی ممکن است دچار آسیب شود، اما بعضی آسیب ها بر اثر فعالیت هایی خاص بروز می کند یا در کل شایع تر است که با شناخت آنها می توانیم در زمان مناسب از بروزشان پیشگیری کنیم. معمولا در تمام فعالیت های ورزشی برخی از آسیب ها مانند گرفتگی، خراشیدگی و کشیدگی به صورت مشترک مشاهده می شود، ولی برخی از ورزش ها هم به دلیل شرایط و ویژگی های خاص می تواند موجب بروز آسیب های بخصوصی شود. به عنوان مثال آسیب هایی که در دست بسکتبالیست ها ایجاد می شود معموالً در فوتبال دیده نمی شود، اما پیچ خوردگی مچ پا صدمه ای است که هم میان فوتبالیست ها و هم بسکتبالیست ها، شایع است. صدماتی که در ناحیه شانه ایجاد می شود نیز مشکلی شایع میان شناگران بوده و آسیب مهره های کمری نیز اغلب با ژیمناستیک در ارتباط است.

متخصصان برای تسکین بخشیدن صدمات ورزشی یا اتفاقاتی که به صورت ناگهانی در سیستم اسکلتی ـ عضلانی افراد رخ می دهد، اقدامات ویژه ای را توصیه می کنند. انجام این کارها بلافاصله پس از آسیب و قبل از مراجعه به پزشک می تواند در روند ترمیم و بهبود به فرد کمک زیادی کند. روش RICE، یک روش درمانی معمول برای انواع آسیب ورزشی است. این اصطلاح، مخفف کلمات استراحت (Rest)، یخ (Ice)، کمپرس یا فشار دادن (Compression) و بالا نگه داشتن (Elevation) است. این روش درمانی برای صدمات خفیف ورزشی مفید است. بهترین زمان برای نتیجه گرفتن از این روش به کار بردن آن طی ۲۴ تا ۳۶ ساعت اول پس از آسیب دیدگی است. روش RICE می تواند به کاهش تورم کمک کرده و از بروز درد و کبودی بیشتر در روزهای اولیه پس از آسیب ورزشی جلوگیری کند. برای درمان آسیب های ورزشی بسته به شرایط از داروهای بدون نسخه و تجویزی استفاده می‌شود. بیشتر این داروها به کاهش درد و تورم کمک می‌کنند.  

راهکارهای مناسب برای پیشگیری از آسیب دیدگی شامل استفاده از تکنیک و روش‌های مناسب استفاده، استفاده از تجهیزات مناسب، زیاده روی نکردن، سرد کردن بدن در پایان تمرینات، شروع آهسته فعالیت بعد از آسیب دیدگی.

دکتر حمید ملک شاهی/متخصص فیزیولوژی ورزشی/هیات پزشکی ورزشی استان خوزستان