کبد چرب یکی از عوامل اصلی ابتلا به نارسایی پیشرفته کبد (سیروز) و عوارض آن است. زندگی بی تحرک امروزی همراه با افزایش دریافت کالری از عوامل موثر ابتلا و شیوع افزاینده کبد چرب  و چاقی هستند. از علل مهم دیگر ابتلا به کبد چرب مصرف الکل است. بنابرین می توان کبد چرب را به دو دسته تقسیم کرد: کبد چرب الکلی و کبد چرب غیر الکلی (NAFLD). اولین مداخله توصیه شده در کبد چرب الکلی، قطع الکل و در کبد چرب غیر الکلی ورزش منظم است.  کبدچرب با بیماری های متابولیک دیگر، چاقی، مقاومت به انسولین، دیابت نوع 2 و بیماری قلبی عروقی ارتباط نزدیک دارد.

تاثرات مفید ورزش در پیشگیری و درمان کبدچرب در مطالعات  مختلف حیوانی، بالینی و اپیدمیولوژیک نشان داده شده است. تقریباً همه سیستم های شناحته شده مولد کبدچرب با ورزش و افزایش ظرفیت هوازی، اصلاح می شوند. اثرات ورزش مولتی فاکتوریال است و مکانیسم های سیستمیک (اکستراهپاتیک) و موضعی (اینتراهپاتیک) از آن تاثیر می گیرند. ترشح هپاتوکین از کبد و میوکین از عضله ممکن است در اصلاح متابولیک و کاهش چربی کبد موثر باشند.

مطالعات نشان داده اند که اجرای یک برنامه ورزشی منظم و متوسط موجب کاهش مقدار چربی کبد، استئاتوهپاتیت، و فیبروز و بهبود عملکرد کبد شدند. ورزش موجب کاهش سرکوب ژن های لیپوژنزیز و ایجاد کننده التهاب و تقویت اکسیداسیون چربی و مسیر آپوپتوز در کبد می شود. گرچه بهترین نسخه ورزشی از نظر نوع، شدت، مدت، و تکرار ورزش هنوز مشخص نشده است، رابطه مقدار-پاسخ دیده شده است. یعنی با افزایش مقدار (حجم) ورزش، تاثیر آن بر کاهش چربی کبدی بیشتر می شود.

هم ورزش هوازی و هم ورزش قدرتی در کاهش مقاومت به انسولین، کاهش چربی های خون و کاهش چربی کبد (صرف نظر از کاهش وزن حاصل شده) موثرند اما ورزش هوازی اثرات مفیدتری داشتند. ورزش های مقاومتی در افراد مبتلا به کبد چرب که  عموماً ظرفیت هوازی پایینی دارند، خوشایندتر و پذیرفته تر است.  به نظر می رسد که برنامه هوازی اینتروال، به نسبت هوازی، تاثیر بیشتری در کاهش چربی وزیکولار و تری گلیسرید کبدی، کاهش التهاب و کاهش مقاومت بدن به انسولین می گردد. به نظر می رسد که هیچ راه دیگری موثرتر از ورزش در اصلاح کبدچرب وجود نداشته باشد.

حتی مدت کوتاه فعالیت ورزشی، تاثیر مثبت را نشان می دهد. تاثیر مفید ورزش (پس از قطع)، نسبت به تاثیر مفید کاهش کالری دریافتی (پس از قطع) پایدارتر و ماندگار تر است. اما در صورتی که ورزش تبدیل به شیوه زندگی نشود، پس از قطع آن، اثرات مفید در دراز مدت از بین خواهند رفت. تجویز رژیم و ورزش برای هر بیمار باید بر اساس شرایط خود فرد، ترجیح خود فرد، آمادگی بدنی پایه، و بیماری های همراه ارائه شود تا تغییر شیوه زندگی پایدارتر گردد.

Barrón-Cabrera E, Soria-Rodríguez R, Amador-Lara F, Martínez-López E. Physical Activity Protocols in Non-Alcoholic Fatty Liver Disease Management: A Systematic Review of Randomized Clinical Trials and Animal Models. Healthcare (Basel). 2023 Jul 10;11(14):1992. doi: 10.3390/healthcare11141992. PMID: 37510432; PMCID: PMC10379178.

Thyfault JP, Rector RS. Exercise Combats Hepatic Steatosis: Potential Mechanisms and Clinical Implications. Diabetes. 2020 Apr;69(4):517-524. doi: 10.2337/dbi18-0043. PMID: 32198195; PMCID: PMC7085252.

دکتر لاله حاکمی/متخصص داخلی -نایب رئیس فدراسیون پزشکی ورزشی