تمام افراد برای سلامتی نیاز به انجام فعالیت جسمانی و ورزش دارند و بیماران پیوند کلیه هم از این امر مستثنی نیستند و ورزش می تواند در آنها اهمیت بیشتری نسبت به عموم جامعه داشته باشد.

افزایش وزن ، دیابت ،افزایش فشار خون و چربی خون بالا درافراد پیوند کلیه شایع است و باعث افزایش مرگ و میر و از دست رفتن پیوند می شود. بیماریهای قلبی عروقی از علل عمده مرگ و میر درافراد پیوندی می باشد . ورزش و فعالیت جسمانی ، علاوه بر کاهش عوارض همراه ، ریسک بیماریهای قلبی عروقی را کاهش می دهد و باعث افزایش طول عمر افراد پیوندی می شود.

افراد پیوندی سطح فعالیت جسمانی پایین تری نسبت به عموم جامعه دارند ولی سطح فعالیت  جسمانی آنها از بیماران دیالیزی بیشتر است. عوارض بیماری ، اختلالات روانی و عوارض داروهای مصرفی ، چالش های زیادی را برای ورزش در بیماران پیوندی ایجاد می کند و باعث افت کیفیت زندگی این افراد می شود . نکته حائز اهمیت این است که ورزش در بیماران پیوندی (بجز در ورزشهای برخوردی و رزمی ) حتی در سطح حرفه ای کنتراندیکاسیون یا منع انجام ندارد و اگر عزم و اراده جدی باشد ، می توانند تمام مشکلات  پیش روی ورزش را پشت سر بگذارند و در سطح حرفه ای رقابت کنند. خوشبختانه فدراسیون جهانی ورزش بیماران خاص و پیوند اعضا مسابقاتی را هر دوسال یکبار درسطح جهان برگزار میکند و علاوه برایجاد شور ونشاط درافراد پیوندی ،ضرورت ورزش را به تمام  افراد پیوندی گوشزد می کند. بر طبق گایدلاینهای سازمان بهداشت جهانی حداقل ۱۵۰ دقیقه فعالیتهای ورزشی متوسط و یا حداقل ۷۵ دقیقه فعالیتهای ورزشی شدید در هفته برای عموم جامعه توصیه می شود .گرچه بر روی گایدلاین اختصاصی ورزش برای بیماران پیوندی توافق عمومی وجود ندارد ولی بر روی ضرورت  انجام ورزش توافق وجود دارد و تحقیقات انجام شده از گایدلاین­های موجود حمایت می کند.

اثرات ورزش درافراد پیوندی بر اساس شواهد:

• مرگ و میر، عوارض همراه بیماری و بستری شدن در بیمارستان کاهش پیدا می کند.
• فعالیت فیزیکی و ورزش باعث اثرات سودمندی در سیستم ایمنی فرد می شود و سلولهای CD۴ و CD۸ را افزایش میدهد و سبب افزایش IgG و IgM  می شود.
• کیفیت زندگی افراد پیوندی با ورزش افزایش پیدا می کند و اعتماد به نفس آنها بیشتر میشود. همچنین استرس و اضطراب در افراد کمتر می شود.
• تناسب اندام فرد افزایش پیدا می کند . به عبارت دیگر ظرفیت هوازی ، استقامت و قدرت عضلانی فرد افزایش پیدا می کند.  یک مطالعه کارآزمایی بالینی نشان داد که ورزش در بیماران پیوندی باعث افزایش حداکثر اکسیژن مصرفی فرد و بهبود در تست ۶ دقیقه راه رفتن می شود. در مطالعه دیگری بهبود قدرت عضلانی و افزایش۱RM  با ورزش  نشان داده شد .
• ترکیب بدن و توده لخم بدن بهبود پیدا می کند. اگر چه مطالعات ضد و نقیضی در این مورد وجود دارد
• عملکرد اندوتلیالی عروق بهبود پیدا می کند و باعث سلامت سیستم گردش خون می شود.
• افزایش در حداکثر ضربان قلب : مطالعات نشان دادند که ورزش در افراد پیوندی به طور متوسط باعث افزایش ۵ ضربان  قلب درهردقیقه می شود .
• تراکم استخوان افزایش پیدا میکند و اثرات خوبی بر سلامت سیستم استخوان می گذارد
• خستگی افراد کاهش پیدا میکند و فرد می تواند به راحتی فعالیتهای روزمره خود را انجام دهد
• عملکرد کلیه ارتقا پیدا میکند و آزمایشات کلیوی بهبود پیدا می کند . گرچه مطالعات در این مورد هم ضد و نقیض است
• اثرات ورزش بر فشارخون ضد و نقیض است و به طور کلی  تفاوت زیادی متعاقب ورزش در فشار خون سیستولیک و دیاستولیک بین گروه ورزش  و گروه کنترل مشاهده نشده است.
• اثرات ورزش بر پروفایل لیپیدی ضد و نقیض است و در چند مطالعه اثر آشکاری بر سطح HDL و LDL بین گروه ورزش و کنترل مشاهده نشد.
• عوارض تهید کننده حیات و عوارض کمتر جدی،کاهش پیدا می کند
• ورزش باعث افزایش کیفیت خواب فرد می شود
•  مطالعات ضد و نقیضی در مورد اثرات ورزش بر روی سلامت پیوند کلیه وجود دارد ولی در چندین مطالعه مشاهده شد که میزان کراتینین در کسانیکه ورزش میکردند ، نسبت به گروه کنترل پایین تر بود.

  تجویز ورزش در بیماران پیوند کلیه

۱-ورزشهای هوازی ، مقاومتی ، تعادلی برای افراد پیوند کلیه مناسب هست و در مدت زمان کمی بعد از پیوند، می توان آنها را انجام داد .

۲-  بهتر است ورزشهای هوازی بلافاصله بعد از پیوند، با یک الی دو روز درهفته با شدت کم شروع  شود و به تدریج  به اکثر روزهای هفته برسد و متعاقب آن شدت ورزش افزایش یابد.

۳-اگر هنگام ورزش احساس خستگی فزاینده یا درد در ناحیه پهلو و سینه کردید لازم است  با پزشک خود مشورت کنید.

۴-افراد پیوندی بهتر است در محیطهای گرم و مرطوب ورزش نکنند و در حین ورزش مایعات فراوان بنوشند . کم آبی در حین ورزش موجب آسیب به کلیه می شود.

۵-اصولا در تجویز نسخه ورزشی از اصطلاحات فراوانی، شدت، زمان و نوع تمرینات استفاده می شود. انجام ورزشهای هوازی و مقاومتی با شدت متوسط در بیماران پیوندی امکان پذیر است و نشان داده شده است که منعی ندارد. چندین مطالعه نشان داده است که سه ماه تمرینات هوازی ، مقاومتی و یا ترکیب آنها در بهبود آمادگی قلبی عروقی افراد پیوندی نقش بسزایی دارد و ایمن می باشد .

۶-با انجام تمرینات ورزشی آمادگی جسمانی افراد پیوند کلیه ای افزایش پیدا می کند . هدف نهایی تمرینات ورزشی این است که ضمن انجام فعالیتهای روزمره و تکالیف شغلی، آمادگی قلبی عروقی نیز افزایش یابد.

۷- تمرینات هوازی، مقاومتی، تعادلی و انعطاف پذیری در بیماران پیوند کلیه توصیه می شود . منتهی باید توجه داشت که اصول علم تمرین  رعایت شود و تحت نظر متخصص مربوطه ورزش انجام شود . در مواردیکه کراتینین بالا است و آزمایشات فرد کنترل نمی باشد ، لازم است که شدت ورزش  کاهش یابد و با پزشک در مورد ادامه ورزش مشورت شود.

۸-   انجام ورزشهای تحت نظر و یا تمرینات در منزل منجر به افزایش عملکرد درافراد پیوند کلیه می شود. اینکه کدامیک بر دیگری ارجحیت دارد، مشخص نشده است . هر کدام خصوصیات خاص خودش را دارد، برای مثال ورزشهای در منزل هزینه ندارد، شانس انتقال عفونت ندارد، محدودیت زمانی ندارد ولی ورزشهای گروهی و تحت نظر نیاز به برنامه ریزی و صرف هزینه دارد، با این وجود مزیتهایی مانند افزایش انگیزه و انجام تمرینات با شدت مد نظر و تکنیک درست را دارد . با این وجود مهم این است که فرد دارای پیوند کلیه ورزش کند و از ورزش دوری نکند.

خلاصه : عدم انجام تمرینات  ورزشی مشکلات زیادی را برای افراد پیوندی ایجاد می کند و شانس مرگ و میر ناشی از بیماریهای قلبی عروقی افزایش می یابد. بعد از پیوند کلیه بهتر است که هر چه سریعتر تمرینات ورزشی شروع شود . انجام ورزشهای هوازی علاوه بر افزایش سرعت ریکاوری و آمادگی جسمانی، موجب ایجاد شور و نشاط در فرد میشود و کیفیت زندگی وی افزایش می یابد. تمرینات ورزشی هوازی بهتر است در روز بعد پیوند با شدت کم شروع می شود و به تدریج شدت تمرینات افزایش یابد . ورزشهای هوازی مانند پیاده روی و دوچرخه ثابت ورزشهای مناسبی برای ماه اول بعد از پیوند می باشند. ورزشهای برخوردی مثل ورزشهای رزمی و ورزشهایی که احتمال سقوط و زمین خوردن در آنها زیاد است توصیه نمی گردد . انجام ورزشهای مقاومتی مثل استفاده از دستگاههای بدنسازی و یا وزنه های آزاد در افراد پیوندی منعی ندارد و توصیه می شود، منتهی بهتر است که حد اکثر با دو روز در هفته این تمرینات شروع شود و اصول علم تمرین با وسواس و دقت رعایت شود . از چمباته زدن و حبس نفس در تمرینات مقاومتی دوری شود ، تمرینات با بار کم و تکرارهای بالا شروع شود و به تدریج بار افزایش یابد.  درافراد پیوندی لازم است که سطح کراتینین و اوره در سطح قابل قبولی باشد تا به تمرینات ورزشی بپردازند . افرادیکه سطح کراتی نین و اوره آنها بالا است ، داروهای آنها به هر دلیلی تغییریافته و یا احساس خستگیی مفرط دارند، لازم است با پزشک خود در مورد بی خطر بودن تمرینات ورزشی مشورت کنند. محیط ورزش افراد پیوندی از اهمیت ویژه ای برخوردار است و بهتر است در محیطهای گرم و مرطوب ورزش نکنند و اگر ناگزیر به ورزش در این محیطها هستند در حین ورزش مایعات فراوان بنوشند و از کم آبی بدن جلو گیری کنند . استفاده از کفش و لباس مناسب که گرما را به راحتی به محیط انتقال دهد، در افراد پیوندی از عموم جامعه اهمیت بیشتری دارد و لازم است افراد پیوندی درانتخاب لباس ورزشی و کفش خود بسیار دقت کنند.

دکتر وحید سبحانی متخصص پزشکی ورزشی 

فصلنامه طب در ورزش