با وجود این که سوء مصرف مواد هورمونی خصوصا استروئید های آنابولیک آندروژنیک بیشتر در آقایان بدنساز و ورزشکار شایع است،  متاسفانه این روزها شاهد آن هستیم که تعدادی از خانم ها که در ابتدا تنها به منظور تناسب اندام و یا کاهش توده  چربی بدن و افزایش حجم عضلات وارد باشگاه های بدنسازی می شوند، خیلی زود درگیر مصرف انواع  هورمون ها و پرو هورمون ها و انواع استروئید های آنابولیک آندروژنیک می شوند و بانوان ممکن است عوارضی بیشتر و پایدارتر از آقایان تجربه کنند.

عوارض قلبی عروقی و کبدی ناشی از سوء مصرف این داروها جزء عوارض خطرناک و غیر قابل چشم پوشی می باشد که در هر دو جنس مشاهده می شود.

در تعدادی از موارد، حملات قلبی و مرگ ناشی از مصرف آنابولیک استروئید ها گزارش شده است. شواهدی مبنی بر گرفتگی شریان کرونر (Coronary Artery blockage) در مرگ این افراد مشاهده شده است.

کاردیومیوپاتی (Cardiomyopathy) بیماری عضلات قلبی، در مصرف کننده های داروهای آنابولیک گزارش شده است. از علایم آن خستگی شدید، درد قفسه ی سینه و مشکلات تنفسی می باشد، که لازم است هر چه سریعتر تحت نظر پزشک قرار گیرد.
فشار خون بالا (Hypertension)  نیز در مصرف کننده های استروئید آنابولیک ها مشاهده شده است. البته دلیل این امر اثبات نشده و ممکن است افزایش فشار خون به خاطر مشکلات قلبی، کبدی و یا کلیوی باشد.

بسیاری از استروئیدها باعث ایجاد تغییراتی در فعالیت های کبدی می شوند. این عوارض معمولا با فرم خوراکی این داروها که در منطقه ی C-17 آلکیله می شوند ، دیده می شود. عوارضی همچون یرقان یا زردی نیز گزارش شده البته این عوارض بیشتر در افرادی که دوزهای بالایی از استروئید استفاده می کنند و یا بیماری زمینه ای دارند دیده می شود.
Peliosis hepatica فرمی از بیماری کبدی می باشد که در آن کیسه های خونی در کبد افرادی که استروئید مصرف می کنند ظاهر می شود.
تومورهای کبدی نیز در این افراد گزارش شده است .

همچنین  ممکن است که به دلیل تفاوت هایی که بین خانم ها و آقایان وجود دارد عوارض مصرف استروئیدها در بانوان به شکل های دیگر و با شدت بیشتری نیز جلوه نماید. زنانی که از استروئید آنابولیک و آندروژن استفاده می کنند با بر هم خوردن نظم دوره عادت ماهانه و قاعدگی و خونریزی های نامنظم و آمنوره روبرو می شوند. همچنین اختلال در باروری را نیز در این افراد باید محتمل دانست.

باید تاکید نمود که خانم هایی که باردار هستند یا در آستانه بارداری قرار دارند باید اکیدا از مصرف هرگونه استروئید خودداری کنند. چرا که مصرف این دسته از داروها در این مقطع زمانی برای زنان به معنی استقبال از خطر تولد فرزندان نارس، بیمار و دارای ابهام جنسی خواهد بود.

خانم هایی که از استروئیدها و مخصوصا استروئیدهایی که قدرت آندروژنی بالایی دارند استفاده می کنند به دلیل بالا رفتن سطح سرمی تستوسترون با رشد موهای زائد بدن و صورت یا پرمویی و هیرسوتیسم مواجه می گردند.

رشد موهای زائد در بدن زنان معمولا در نقاطی از پوست صورت می گیرد که این نقاط بیشترین گیرنده های آندروژن را در خود دارند و در برابر استروئیدهای آندروژنی حساسیت بالایی از خود نشان می دهند.

همچنین اثرات آندروژنیک استروئیدها باعث ایجاد یا تشدید طاسی با الگوی مردانه می شود.

چرب شدن پوست و بروز انواع جوش های چرکی و آکنه نیز یکی از عوارض شایع مصرف استروئید می باشد که معمولا در ناحیه پشت و کمر و صورت ظاهر می شوند. هر چه میزان مصرف استروئید بالاتر رود، میزان آکنه بیشتر خواهد شد.

استروژن اصلی ترین بزرگ کننده و شکل دهنده سینه در زنان است ولی استروئیدهای آنابولیک و آندروژن بر این هورمون تاثیر می گذارند و شکل دهی و حفظ شکل و فرم سینه در زنان را به شدت مختل می کنند.

زنانی که استروئیدهای آنابولیک و آندروژن مصرف می کنند با کاهش محسوس حجم سینه  ها که اصطلاحا آتروفی سینه نامیده می شود رو به رو می شوند.

هورمون های آندروژن سبب می شود تا از حجم توده پستانی که در سینه زنان وجود دارد کاسته شده و در عوض توده عضلانی و بافت پیوندی که در سینه زنان و در زیر توده پستانی وجود دارد تقویت شده و نمایی مردانه به این اندام زنان داده شود.

در خانم هایی که از استروئیدهایی که قدرت آندروژنی بالایی دارند استفاده می کنند، کلیتوریس (دستگاه تناسلی زنانه) بزرگ می شود و ممکن است از اندازه طبیعی خارج گردد.

عارضه آزار دهنده دیگر سوء مصرف داروهای استروئید آنابولیک در بانوان کلفت و خشن شدن صدا می باشد.

به این دلیل که به طور طبیعی آندروژن چندانی در بدن زنان وجود ندارد، صدای زنان در قیاس با صدای مردان لطیف تر و ملایم تر است. اما سوء مصرف استروئیدهای آنابولیک و آندروژن موجب خشونت و کلفتی صدا در خانم ها می شود که ناشی از اثراتی هست که آندروژن ها بر حنجره و بر عضلات فعال این ناحیه از بدن اعمال می کنند.

معمولا سوء مصرف داروهای استروئید آنابولیک -آندروژنیک  باعث تغییر میل جنسی می شوند که این حالت در آقایان ممکن است از کاهش مختصر تا از بین رفتن کامل میل جنسی باشد.
در ورزشکاران خانمی که استروئید مصرف می کنند، میل جنسی با شدت بیشتری افزایش پیدا می کند البته با قطع آن به حالت اول خود بازمی گردد.

به غیر از موارد فوق، خانم هایی که مبادرت به سوء مصرف هورمون ها و یا پروهورمون های استروئیدی می نمایند میتوانند انتظار عوارض جانبی زیر را نیز داشته باشند :

۱ . نوسانات خلقی‌، تحریک پذیری بالا و پرخاشگری

۲ . بی خوابی و اختلالات خواب

۳ . اشتهای نامنظم

۴ . دوره‌های بی‌ قراری همراه با خستگی‌ بسیار شدید

در انتهای این مقاله با توجه به عوارض مصرف این داروها که گاه می‌تواند بسیار خطرناک باشد هرگز پیشنهاد نمی‌شود که از استروئیدها برای افزایش توده عضلانی بدون چربی استفاده کنید. خوشبختانه امروزه مکمل‌های ورزشی دیگری در بازار هستند که هم ایمن به نظر می‌رسند و هم کارایی مطلوبی داشته و برای عضله‌سازی خیلی زود جواب می‌دهند. البته برای انتخاب و مصرف صحیح و بجای این مکمل های جایگزین گرفتن مشاوره از پزشک، داروساز یا کارشناس تغذیه ورزشی توصیه می شود.

دکتر  افسانه گلشن راز-داروساز

مسوول دپارتمان کمیته پزشکی آکادمی ملی پارالمپیک