در اواخر سال 2019، ویروس کرونای جدید (COVID-19) همه‌گیر شد و به کشورها توصیه گردید که برای جلوگیری از شیوع این بیماری از روش‌های سختگیرانه قرنطینه استفاده شود. تجربه از دست دادن و فقدان، یک تجربه طبیعی و ضروری در زندگی انسان‌ها است که می‌تواند منجر به واکنش سوگ گردد. اختلال و وقفه در فرایند سوگ می‌تواند منجر به یک نشانه روانی ناتوان‌ کننده شود که با عنوان سوگ پیچیده شناخته می‌شود. در طول قرنطینه سختگیرانه COVID-19 در جهان، حمایت اجتماعی در مراسم خاکسپاری و مراسمات مذهبی و فرهنگی مرتبط تغییر کرده است.

سوگ:

فقدان یک پدیده فراگیر در زندگی انسان است؛ اما افراد با درجات متفاوتی از سوگ و اندوه به آن پاسخ می دهند. هرگونه فقدانی نوعی مرگ محسوب می شود .مرگ یک رابطه از طریق شکستن پیمان دوستی یا ازدواج، از دست دادن شغل، دور شدن از خانواده و دوستان و حتی از دست دادن چیزهای گرانبها نیز می تواند فقدانی باشد که می تواند به یک بحران تبدیل شود  .فقدان اولیه در اثر یک واقعه مهم مانند مرگ ناشی می شود. فقدان ثانویه نیز پیامد فقدان اولیه است بعنوان مثال مرگ همسر می تواند باعث از بین رفتن موقعیت فرد، ارتباطات اجتماعی، امنیت مالی و صمیمیت عاطفی ) که فقدان های ثانویه هستند) شود.

سوگواری یک موقعیت یا وضعیت اجتماعی و فرهنگی است که در آن سوگ و یا احساسات به دلیل فقدان یا مرگ عزیزان ابراز می شود. سوگواری به جای اینکه یک واکنش فردی باشد، یک واکنش جمعی نسبت به فقدان فردی عزیز است که معمولاً به وسیله دستورالعمل های فرهنگی و چارچوب زمانی که در آن اتفاق می افتد، صورت می گیرد، ظاهر بیرونی خانواده، لباس هایی که می پوشند، آیین های مذهبی که اجرا می شوند و حتی مواد خوراکی که مصرف می شوند از جمله رفتارهای مراسم سوگواری می باشند. در شرایط شیوع کرونا و به دلیل مرگ و میر نسبتاً بالای این بیماری، تعداد زیادی از افراد جان خود را ازدست می دهند که این امر باعث ایجاد داغدیدگی در افراد و خانواده ها می شود. داغدیدگی با احتمال بیشتری در شرایط مرگ ناگهانی، فوت همسر یا فرزند، درک احساس رنج فرد، احساس گناه به این دلیل که ممکن است فرد در مرگ فرد دیگر دخیل باشد، فقدان حمایت های اجتماعی، سابقه بیماری های روانپزشکی و یا فقدان درک آنچه اتفاق افتاده است، خود را به صورت واکنش های سوگ طولانی و یا غیر طبیعی )سوگ پیچیده( نشان می دهد و می تواند یک فرد را از نظر جسمی، هیجانی، روانی، رفتاری و معنوی تحت تأثیر قرار دهد. علاوه براین، می تواند منجر به پیامدهای منفی سلامتی مانند اضطراب، افسردگی، اختلالات شناختی، احساس تنهایی، انزوای اجتماعی و PTSD  شود. در صورت عدم درمان، این علائم روانشناختی ممکن است تأثیرات سلامتی بلند مدتی بر بیماران داشته و نیاز به درمان هایی داشته باشد که بار هزینه مدیریت بیماری نیز به آن افزوده می شود.

از این رو با توجه به وجود عوامل خطر زیاد و احتمالی سوگ پیچیده در دوران شیوع COVID-19نرخ بالای مرگ و میر، مرگ های ناگهانی، احتمال احساس گناه در اعضای خانواده فرد متوفی به دلیل ماهیت انتقال بیماری، فقدان حمایت های اجتماعی پس ازمرگ فرد به دلیل محدودیت های شدید رفت و آمد، عدم برگزاری مراسمات تدفین و مذهبی پس از آن به نظر می رسد که احتمال ابتلای افراد به سوگ پیچیده بالا باشد؛ بنابراین نیازمند شناسایی و درمان خواهد بود.

مراحل سوگواری عبارتند از:

1. انکار و دوری گزینی: فرد در ابتدا ممکن است وقوع چنین فاجعه ای را انکار کند. این مرحله ممکن است بسیار کوتاه یا طولانی باشد.در این مرحله، فرد اغلب گوشه‌گیر گشته و خود را از روابط اجتماعی کنار می کشد.
2. خشم: در این مرحله فرد مصیبت دیده نسبت به خود، فرد از دست رفته، یا همه‌ی جهان احساس خشم و عصبانیت می کند
3. چانه‌زنی و میل به دیدار یا جستجوی فرد از دست رفته: از دیدگاه جان بالبی این مرحله با اشتغال ذهنی در باره فرد از دست رفته و جستجو ویادآوری خاطرات وی همراه است.
4. افسردگی: در این مرحله اندوه و مصیبت ممکن است به صورت احساس افسردگی، بی تفاوتی، و بی حسی (کرختی) در فرد ظاهر شود.
5. پذیرش/قبول: زمانی است که از ماتم، خشم، و اندوه فرد به تدریج کاسته می شود و او شروع به پذیرش واقعیت موجود می کند.

با این حال، به یاد داشته باشید کلیه موارد بالا طبیعی است. اگر فردی که شخص یا شی مهمی را از دست داده باشد و بخندد و شاد باشد تعجب آور است نه غم و پریشانی بعد از آن. به عبارت دیگر، ممکن است که در مدت سوگواری فرد رنج زیادی بکشد و پریشانی زیادی را تحمل کند، ولی آن چه بر او می گذرد نرمال و عادی است.

هنگام تجربه سوگ مهم است که:

• به دنبال حمایت باشید و آن را بپذیرید: شما نمی‌توانید به تنهایی این مسیر را طی کنید و طی فرایند عزاداری به حمایت و مراقبت دیگران احتیاج دارید. از دیگران کمک بگیرید و در کنار دوستان و اطرافیان صمیمی خود باشید.
• اندوه خود را بپذیرید: سعی نکنید از غم و اندوه خود فرار کنید و پنهان شوید. شما باید درد و اندوه را تجربه کنید تا بتوانید از آن گذشته و به سمت بهبودی حرکت کنید.
• غم و اندوه خود را بیان کنید: غم و اندوه نمی‌تواند در اعماق شما پنهان بماند. بهترین راه برای مقابله با اندوه، رها کردن آن است. اگر لازم بود گریه کنید. احساسات خود را از طریق موسیقی، هنر، شعر یا خاطره‌نگاری بروز دهید.
• خود را به احساساتتان بسپارید و هر حسی که دارید آن را بیان کنید. غم و اندوه می‌تواند احساسات مختلفی را به سطح بیاورد که برخی از آن‌ها بسیار شدید است. عصبانیت، اندوه و اشتیاق خود را انکار نکنید. این‌ها احساسات مهمی هستند که به محض بیان به شما برای بهبودی کمک می‌کنند.
• برای خود زمان بگذارید: اندوه می‌تواند فرسوده‌کننده باشد. به خودتان فرصت کافی دهید تا کارهای روزمره را انجام دهید و خود را بیش از حد درگیر برنامه‌های مختلف نکنید.
• در کاری مشارکت کنید: درگیر شدن در کار یا فعالیت دیگری که از آن لذت می‌برید، می‌تواند شما را متمرکز کرده و یک حواس‌پرتی دلپذیر از غم و اندوه را برای شما ایجاد کند. اگر این فعالیت به ویژه برای دیگران معنادار یا مفید باشد، می‌تواند روحیه شما را نیز بالا ببرد.
• از اعتقاداتتان کمک بگیرید. اعتقادات انسان ها به این تجارب معنی می دهند که تحمل آنها را راحت تر می کند.
• شرکت در روان درمانی و به خصوص گروه درمانی کمک می کند تا تجارب خود را با سایر افرادی که تجربه مشترک و مشابهی دارند بیان کنید، درک بشوید و سریع تر دوره سوگ خود را پشت سر بگذارید.

دکتر مژگان سعیدی؛ مسئول کمیته روانشناسی هیأت پزشکی ورزشی استان کرمانشاه