تدوین برنامه های ذهنی در دنیای رقابت امری کاملأ ضروری به نظر می رسد. مراحل متعددی در تدوین برنامه های ذهنی  وجود دارد که عبارتند از:

1. ارزیابی از خود

نخستین گام در تدوین برنامه های ذهنی، انجام خود سنجی است. این برنامه می تواند با استقاده از بازتاب های رقابت به طور اثر بخشی انجام  پذیرد. در این برنامه بدترین شرایط و بهترین عملکرد بازیکنان منعکس و در چهار زمینه اصلی ترسیم می شوند:

الف) فعال سازی جسمانی

ب) سطح نگرانی

ج) گفتگوی با خود قبل از رویداد

د) تمرکز در خلال رویداد

در این ارزیابی روشن می شود که تفکر قبل ازیک عملکرد خیلی خوب نسبت به تفکر فرد قبل از یک عملکرد بسیار بد با هم چه تفاوت هایی داشته اند براساس این ارزیابی بازیکن می تواند برنامه ذهنی که منجر به بهترین عملکرد را تقویت نماید.

2. برنامه پیش از رقابت

نقشه پیش از رقابت ترکیب مناسبی از آمادگی روانشناختی و گرم کردن از لحاظ جسمانی وتمرکز پیش ازشروع رقابت است.

 الف)  آمادگی روانشناختی

آمادگی روانشناختی به شخص کمک می کند تا احساس صحیح یا حالت روانی مناسبی را برای رقابت بدست آورد. این امر ترکیبی از یک سری تلقین ها به خود همراه با حرکات خاص (گاهی به همراه موزیک) و تصویر سازی ذهنی است.

تلقین به خود

شخص عباراتی شبیه «من برای کسب پیروزی به میدان می روم» «من به بهترین نحو عمل خواهم کرد» و ... را به خود تلقین خواهد کرد.

تصویر سازی ذهنی

تصویر سازی ذهنی بازی یا قسمتی از بازی با اهداف مختلف است.

کار بردهای تصویرسازی ذهنی در ورزش

از تصاویر ذهنی مختلف می توان برای اهداف متفاوت استفاده کرد. به طوری که یک بازیکن بعد ازتجزیه وتحلیل تصاویر مناسبی برای خود انتخاب نماید.

ب)  تمرکز پیش از شروع مسابقه

در این مرحله توجه، دقیقأ بر قبل از شروع رویداد متمرکز می شود و طبیعتأ بعد از آمادگی روانشناختی انجام خواهد گرفت. این تمرکز شامل یادآوری نقشه رویداد، وتوجه تمرکز بر نخستین حرکتی است که باید انجام گیرد.

3. تمرکز بر برنامه رقابت

تمرکز بر برنامه رقابت ترکیبی از سه مولفه است که عبارتند از :

الف)  تمرکز بررویداد

در این حالت، بازیکن توجه خودش را بر رویداد متمرکز خواهد کرد. پیامدهای بازی به لحاظ ذهنی در این جا برنامه ریزی               می شود. برای مثال، نکات اصلی یک مسابقه را می توان در قمست های مختلف، شبیه شروع مسابقه، وسط مسابقه، آخر مسابقه و بعد از پایان مسابقه متمرکز کرد به طوری که با تمرکز بر برنامه رویداد، کل رویداد یا قسمتی از رویداد یا موقعیت به لحاظ ذهنی برنامه ریزی می شود. این امر کمک می کندتا ورزشکار طبق نقشه رویداد عمل نماید.

ب) بازنگری رویداد

بازنگری رویداد به نحوه متمرکز کردن توجه در مواقع بروز خطا یا  آشفتگی در بازی می پردازد.

ج) بسط محدودیت ها

4. سومین مؤلفه،  توانایی کاربرد یا جمع کردن انرژی برای استفاده در جایی از مسابقه که بیشترین نیاز را به آن داریم است. بازیکن موفق می تواند، آخرین نیروی خود را جمع کرده و با استفاده بهینه به نتیجه گیری مطلوبی دست پیدا کند.


5. بازنگری پیش از رقابت

هدف از بازنگری پیش از رقابت کمک به شخص برای اجتناب از عوامل حواس پرتی ناخواسته مثل نگرانی، تردید و... است. در بازنگری پیش از رقابت، بازیکن نحوه انجام کار را مورد تجزیه وتحلیل وخودش را در موقعیت بازی قرار می دهد. این امر ممکن است موجب تنش در او شود واین تنش اگر بیش از حد باشد، مضر بوده و بازیکن با آگاهی از آن و قبل از ورود به رقابت  راه های کاهش آن را جستجو خواهد کرد. این بازنگری به بازیکن کمک خواهد کرد تا خودش را کنترل کند و حواس خود را روی برنامه رویداد متمرکز نماید.

6. بازنگری در حین رقابت

در این جا بازیکن ذهن خود را روی متوقف کردن خطاها و نگرانی هایی که در حین رقابت اتفاق می افتد، متمرکز خواهد کرد. تمرکز منفی یا حواس پرتی ها عوامل بازدارنده ای برای عملکرد بازیکنان خواهند بود و باید آنها را کنار گذاشت تا بازیکن بر چیزهایی که به بهبود عملکردش کمک خواهد کرد، تمرکز نماید. برای مثال اگر بسکتبالیستی از این که پرتاب های زیادی را در بازی از دست می دهد، نگران باشد، در بازی دچار مشکل خواهد. این نگرانی بایستی متوقف شود. بازیکن در بازنگری برنامه بایستی به خودش تلقین کند که من این حرکت را به نحو احسن انجام خواهم داد. بازنگری مجدد برنامه تنها زمانی کاربرد خواهد داشت که نقشه رویداد در خلال رقابت ناتمام مانده باشد. این کمک خواهد کرد تا بازیکن در شرایط نامساعد خود را در اوج نگه دارد.

7. بازنگری پس از رقابت

بازنگری مجدد بعد از پایان یک رویداد، پیوسته سودمند خواهد بود. ورزشکار نمی تواند آنچه را که اتفاق افتاده تغییر دهد، اما می تواند جریان رویداد را تجزیه وتحلیل کند و از تکرار چیزهای منفی که در حین بازی برای او رخ داده در آینده پیشگیری نماید یا آنها را کنترل کند.

بازنگری یک رقابت بعد از انجام، در شناسایی آنچه که می خواهیم به آن برسیم، آن چه که به خطا انجام شده وآنچه که برای بهبود وضعیت لازم است، انجام گیرد، کمک خواهد کرد.

مربیان و بازیکنان باید راجع به آنچه که در طول یک رقابت اتفاق افتاده با هم بحث ومذاکره کنند، البته بازیکن با خودکاوی نیز می تواند به نتایج مطلوبی دست پیدا کند. بدین ترتیب با بازنگری بعد از رقابت یک بازیکن قادر خواهد بود تا اشتباهات خودش را اصلاح نماید، یا در صورت موفق بودن در آینده آن را ادامه دهد.

8. ارزیابی

به منظور ارزیابی نقشه روانشناختی بازی، بازیکن باید خودش را در موقعیت های واقعی قرار دهد. این کار در تدوین و اجرای نقشه مهم خواهد بود و برای ارزیابی و پالایش نقشه بسیار اهمیت دارد. بعد از هر رقابت، بایستی برای هرتجزیه و تحلیل وقت گذاشت تا آنچه که قبل از رویداد و در حین رویداد اتفاق می افتد، بررسی شود. آیا تکلیف گرم کردن کارآمد خواهد بود؟ آیا تکلیف گرم کردن توجه بازیکنان را متمرکز رقابت کرد؟ آیا نقشه توجه به رویداد کارآمد بود؟ آیا بازنگری برنامه ها کارآمد خواهد بود؟ پاسخ به این پرسش ها در کسب یک تصویر روشن راجع به موفقیت در برنامه ها به بازیکن کمک خواهد کرد. چنین ارزیابی کمک خواهد کرد تا با تغییردادن نقشه ذهنی، عملکرد فرد را بهبود داد.

9. افزایش اعتماد به نفس

اعتماد به نفس در نتایج بازی مؤثر خواهد بود و بالعکس نتایج حاصله نیز بر اعتماد به نفس اثر گذار خواهند بود. می توان برای بهبود اعتماد به نفس از آزمون شبیه سازی استفاده کرد. هماهنگی فکری و هماهنگی درکانون توجه در یک رقابت نیز بر اعتماد به نفس اثر گذار است.

منابع

1).شاین، تبی (1383).رنگ های شفابخش. یادگاری، شیرین

2). هرسی، پال/ بلانچارد، کنت – علاقه بند، علی

3).هوشنگ اسماعیلی. روانشناسی ورزشی

4).مارک اچ انشل(1388). دکتر سید علی اصغر مسدد. روانشناسی ورزشی از تئوری تا عمل

ادامه دارد ... بخشهای بعدی هفته های آینده روی پایگاه خبری و کانال تلگرام قرار خواهد گرفت

نسرین نازیی، کارشناس ارشد روانشناسی و مسئول کمیته آموزش هیأت پزشکی ورزشی کرمانشاه

برای دانلود فایل PDF اینجا کلیک نمایید و از کانال تلگرام هیأت پزشکی ورزشی کرمانشاه دانلود فرمایید