رشد و بلوغ به ژنتیک، وضعیت تغذیه ای و وضعیت هورمونی وابسته است. فعالیت بدنی نقش مثبتی در همه جنبه های زندگی بازی می کند. در مورد رشد، مطالعات متعددی نشان داده اند که ورزش به خصوص ورزش شدید می تواند موجب ترشح هورمون رشد شود.

هورمون رشد در طول شبانه روز به شکل ضربانی ترشح می شود. برخی محرک های فیزیولوژیک می توانند ترشح هورمون رشد را تحریک کنند. دو تا از قوی ترین این محرک ها ورزش و خواب هستند. هورمون رشد نقش های متفاوتی در طول زندگی دارد. از تاثیر بر روی رشد، بازیافت عضله، استخوان و کلاژن گرفته تا تنظیم جنبه های انتخابی عملکرد متابولیک شامل افزایش متابولیسم چربی و حفظ ترکیب بدنی سالم تر در آینده. ورزش های قدرتی  و هوازی می توانند موجب افزایش قابل توجه ترشح هورمون رشد شوند و با افزایش شدت ورزش، ترشح بیشتر می شود.

اگر حجم ورزش بیش از توان فرد باشد، ابتدا دچار خستگی تمرینی می شود. متغیرهای تکرار، زمان، و شدت،  حجم ورزش را تعیین می کنند. در صورتی که حجم زیاد در طول زمان ادامه یابد، فرد وارد مرحله بیش تمرینی و تغییرات هورمونی ناشی از آن و تاخیر رشد می گردد. بیش تمرینی موجب کاهش ترشح کورتیزول و پاسخ تاخیری هورمون رشد و هورمون آدرنوکورتیکوتروپین به محرک ها و تغییر نسبت تستوسترون به استرادیول می شود.

از سوی دیگر، در برخی ورزش ها بالاخص ورزش های دارای دسته بندی وزنی، یا ورزش های استقامتی، یا ورزش هایی که زیبایی حرکات و نظر داوران و شکل بدنی ممکن است در امتیازدهی موثر باشند، تمایل ورزشکاران به کاهش وزن و کاهش درصد چربی بدن بیش تر است. بدین ترتیب، ورزشکاران ممکن است دچار کمبود نسبی انرژی شوند. این وضعیت در ابتدا در بانوان ورزشکار با عنوان سه گانه بانوان ورزشکار (اختلالات خورد و خوراک- آمنوره- پوکی استخوان) معرفی شد. در مشاهدات و مطالعات بعدی مشخص شد که تاثیرات کمبود انرژی، خیلی فراتر از این مثلث بوده و تغییرات هورمونی و عوارض آن در پسران هم قابل رویت است. بنابراین، نام آن به سندروم کمبود نسبی انرژی تغییر یافت. بدیهی است در ورزشکارانی که دچار این مشکل می شوند، رشد و بلوغ دچار اختلال می گردند.

افرادی که بیش از اندازه ورزش می کنند و به اندازه ورزش مواد غذایی دریافت نمی کنند، غیر از بحث کمبود انرژی نسبی، دچار کمبود مواد مغذی می شوند. بدیهی است کمبود ریزمغذی ها و درشت مغذی ها می توانند در رشد اختلال ایجاد کنند.

در ورزشکاران در حال رشد که صفحات رشد باز و فعال هستند، وارد آمدن ضربات مکرر یا ضربه ناگهانی شدید ممکن است به این صفحات آسیب رسانده و متعاقب آن رشد طولی استخوان دچار مشکل شود. برخی فعالیت ها مثل پریدن از ارتفاع بالا بر روی سطوح سخت می تواند به صفحات رشد آسیب برساند. سطوح جاذب ضربه مثل تشک های فرود ضربه وارد شده را به اندام برنمی گردانند اما فرود روی سطوح غیرجاذب ضربه موجب بازگشت نیرو به مفاصل و آسیب صفحات رشد می گردد.

در مورد بلوغ، بلوغ را می توان از جنبه های بلوغ جسمی، روانی، اجتماعی نگاه کرد.

در بلوغ جسمی، عمدتا تمرکز بر هورمون های جنسی است. برای شروع عادت ماهیانه نیاز به سطح مشخصی از درصد چربی بدن می باشد. چربی های بدن، حاوی آروماتاز هورمون های جنسی می باشند و تبدیل استروئیدهای مردانه مترشحه از گناد (تخمدان و بیضه) و غدد فوق کلیوی (آدرنال) را تسریع می کنند. ورزش، موجب کنترل وزن و درصد چربی بدن شده و از بلوغ زودرس جلوگیری می کند. با توجه به اینکه صفحات رشد بدنبال بلوغ بسته می شوند، ممکن است در بلوغ زودرس ابتدا یک رشد جهشی نسبت به همسالان دیده شود اما در نهایت، قد این افراد کوتاه تر خواهد ماند. این مشکلی است که در مصرف استروئیدهای آنابولیک در سنین نوجوانی نیز اتفاق می افتد. همان طور که می دانید، استروئیدهای آنابولیک در دسته S1  از لیست ممنوعه دوپینگ قرار دارند. علاوه بر تاثیرات گوناگون مخرب دیگر، این داروها موجب بلوغ زودرس و بسته شدن زودرس صفحات رشد در نوجوانان، و کوتاه ماندن قد در بزرگسالی می شوند.

بدیهی است که برای بلوغ اجتماعی و روانی، ارتباطاتی که در ورزش تشکیل می شود از یک سو و احساس عزت و اعتماد به نفسی که فعالیت های ورزشی به ارمغان می آورد از سوی دیگر بالندگی و بلوغ را تسهیل می کند. مراقبت سازمانی و خانوادگی، آموزش مهارت "نه گفتن" و هدایت ورزشکاران نوجوان به محیطی عاری از دارو و دوپینگ از اصول پیشگیری از صدمات اجتماعی در دوران بلوغ است و محیط های ورزشی از این مهم مستثنا نیست.

دکتر لاله حاکمی/متخصص داخلی-نایب رئیس فدراسیون پزشکی ورزشی