در ارزیابی بالینی  سنجش تراکم معدنی استخوان مهمترین عامل خطرزا برای شکستگی است و  به عنوان یک متغیر بینابینی در مسیر بیولوژیکال اثر هورمون های داخلی و شیوه زندگی بر شکستگی عمل میکند. پیشرفتهـای بهداشتی در چند دهـه اخیر با افزایش طول عمر و امید به زندگی همراه بوده و این در حالی است که صنعتی شدن و تغییر در شیوه های زندگی و عوامل محیطی سبب شده تا الگوی بار بیماری ها تغییر نماید. برهمین اساس سازمان بهداشت جهانی در گــزارش مربوط به سال 2002 به این نکته اشاره دار د که حدود 60 درصد موارد مرگ و 49 درصد بار جهانی بیماریها مربوط به بیماریهای مزمن میباشد و این بیماری ها در 79 درصد موارد در کشورهای در حال توسعه رخ میدهد. در مطالعات  مختلف برآورده شده که بین 20 تا 50 درصد از تغییرات تراکم استخوانی تحت تاثیر سبک زندگی است. مشخصات اختصاصی شیوه زندگی که تراکم استخوانی را تحت تأثیر قرار میدهد شامل فعالیت بدنی ، کشیدن  سیگار ، مصرف الکل ، ویتامین D مصرف کلسیم  بوده است.

که در این مقاله مشخصا به نقش ورزش در پیشگیری از پوکی استخوان اشاره میشود.

فعالیت های ورزشی  به عنوان یک نگه دارنده و محرک تشکیل استخوان میباشد. که از طریق تجمع مواد معدنی ، تقویت عضلات و بهبود تعادل فرد منجر به کاهش ریسک شکستگی های استخوان میشود. زنانی که فعالیت های ورزشی را در شدت های مختلف قبل از بلوغ آغاز میکنند و فعالیت هایشان با مقدار کافی کالری و کلسیم همراه است، موجب افزایش محتوای مواد معذنی استخوان و رشد عرضی آن میشوند.

همچنین در پژوهش صورت گرفته که به بررسی اثر تمرین و بی تمرینی بر روی  توده استخوان ژیمناست ها نتایج در مدت 24 ماه باعث افزایش به میزان ¾ درصد در توده استخوان ناحیه کمری  و به دنبال یک دوره بی تمرینی پس از مسابقات کاهشی به میزان 3/1 در توده استخوان مشاهده کردند. همچنین در پژوهش های صورت گرفته دیگر نتایج گویای آن است که تفاوت تراکم استخوان زند و زبرین دو دست ورزشکاران رشته های راکتی به نسبت رشته های غیر راکتی و افراد غیر ورزشکار به طور معناداری بیشتر است. در پژوهش صورت گرفته بر ورزشکاران زن تکواندو نیز نتایج نشان داد قدرت عضلات همسترینگ و چهار سر ران تکواندو کاران به طور معناداری بالاتر از غیر ورزشکاران بود.

در مطالعات انجام گرفته در زنان یائسه نیز نتایج گویای ارتباط بین فعالیت بدنی و کاهش تراکم استخوانی دارد بنابراین به نظر میرسد در زنان یائسه انجام ورزش و فعالیت فیزیکی برای حفظ توده استخوانی موثر میباشدو ورزش های ساده مانند پیاده روی میتواند به حفظ توده استخوانی و ماهیچه ای در زنان یائسه سالمند کمک نمایند و انجام ورزش هایی که وزن بدن را تحمل میکند میتواند زنان یائسه را نیز در برابر کاهش شدید توده استخوانی قرار دهد.

لازم به ذکر است مطابق با پژوهش ها  در مقابل اثرات سودمند ورزش بر افزایش تراکم استخوان، ممکن است فعالیت های شدید بدنی ، خطر پوکی استخوان  این گروه از زنان را به شدت مورد تهدید قرار دهد.اگر فعالیت ورزشی چنان شدی باشد که باعث اختلالات هومونی و قاعدگی در زنان شود، خود یکی از عوامل تشدید کننده پوکی استخوان میباشد.

تناقض آشکار بین ورزش و پویایی استخوان در زنانی که به شدت وزن و چربی خود را کاهش میدهند مانند شرایط ورزش های شدید وجود دارد ، ورزش های شدید و سخت که همراه با اختلالات قاعدگی بوده و با ایجاد یک عدم تعادل هورمونی،اثر حفاظتی استروژن بر روی  استخوان از بین میرود و این زنان نسبت به از دست دادن کلسیم و کاهش احتمالی جرم استخوانی آسیب پذیر میشوند. از طرفی عوامل تغذیه ای مصرف ناکافی کلسیم، کمبود ویتامین d مصرف کم پروتوئین و چربی به نحو مشابهی سبب افزایش این معضل (کاهش تراکم استخوان)میشود.  همچنین برخی تحقیقات نشان میدهد آمنوره در زنان جوان بهترین نشانه بالینی برای عدم کارایی استروژن است. آمنوره و اولیگومنوره ممکن است تاثیر منفی روی حداکثر توده استخوانی بزرگسالان داشته باشد. کاهش چگالی استخوان در زنان آمنوره همراه با افزایش خطر شکستگی در اثر فشار و دیگر آسیب هایی است که دانستن آنها برای کسانی که با زنان ورزشکار کار میکنند ضروری است.

به نظر میرسد از آنجایی که بیماریهای جسمانی نیز به خاطر شدت درد و کاهش عملکرد فرد میتواند بر سلامت روان افراد تاثیر گذار باشد پیشنهاد میگردد  با سبک فعالیتی مناسب تلاش درمدیریت تراکم استخوانی داشته باشیم تا بتوانیم گام ارزشمندی در مدیریت  درد و افزایش نشاط و سلامت روان داشته باشیم.

پریسا آسمند: مسئول کمیته روانشناسی هیات پزشکی ورزشی استان چهارمحال و بختیاری

منابع:

حسین نژاد، آرش(1382). ارتباط بین شیوه زندگی و تراکم معدنی استخوان در مردان، طیب شرق- سال پنجم، شماره 1 بهار 1382.

فرین،نازیلا(1387)بررسی ارتباط وفعالیت فیزیکی و تراکم معدنی استخوان در زنان یائسه، مجله دانشگاه علوم پزشکی تبریز دوره 30 شماره 1 بهار 1387ص79-83.

بیژه، ناهید(1387). بررسی میزان تراکم استخوانی و قدرت عضلانی در زنان تکواندو کار و غیر ورزشکار. پزوهش در علوم ورزشی شماره 19 تابستان 87 ص 85-96.