سازمان بهداشت جهانی (World Health Organization) که به طور خلاصه، به نام WHO شناخته می شود، به عنوان یک نهاد بین المللی و موثر در برنامه ریزی های سلامت محور جهان، همه ساله با انتخاب یک شعار برای آن سال، تلاش می کند تا توجهات مردم و نهادهای موثر در حوزه سلامت را به یک بیماری یا شرایط خاص سلامتی معطوف کند. امسال این نهاد با توجه به افزایش و روند رو به رشد ابتلا به بیماریهای روانشناختی و افسردگی، شعار سال را بر افسردگی متمرکز کرده و با انتخاب شعار «بیا در مورد افسردگی صحبت کنیم» تلاش کرده است تا توجه مسئولین و نهادهای ذیربط را به این مقوله جلب کند.

شواهد نشان داده که کشور ما هم متاسفانه از روند رو به رشدی در خصوص افسردگی رنج می برد. در مقاله علمی دکتر منتظری از اساتید بزرگ و به نام کشور، نتایج نشان داد که شیوع افسردگی بالا است و متاسفانه زنان و دختران که بخش قابل توجهی از شادی خانواده و جامعه به این عزیزان متکی است، نزدیک به دو برابر (۷/۱ برابر) بیش از مردان درگیر این عارضه هستند. دکتر حاجبی ریاست مرکز سلامت روان وزارت بهداشت شیوع ۱۲ درصدی را در ابتلا به این عارضه اعلام کرده است.

سالهاست که نهادهای علمی و محققان علوم پزشکی و تغذیه در جستجوی یافتن ارتباط بین مصرف مواد غذایی و روحیات فردی هستند و بر اساس تحقیقات موجود، امروزه مشخص شده که برنامه غذایی تاثیر قابل توجهی بر روحیات و خُلق و خوی افراد دارد. بیشتر این تاثیر بر اساس مواد مغذی موجود در مواد غذایی نظیر ویتامین ها و آمینواسیدها (که اجزای زیرساخت پروتئین ها هستند) ایجاد می شود. بدن انسان به ۲۰ آمینواسید نیاز دارد تا علاوه بر تولید ترکیبات و بافتهای ضروری، ترمیم بافتهای آسیب دیده را نیز پیگیری و در سنین رشد، بافت سازی انجام دهد. برخی آمینواسیدها برای تولید ترکیباتی موسوم به ناقلین عصبی (نوروترانسمیترها) مورد نیاز هستند و این ناقلین عصبی هستند که تعیین کننده نوع رفتار ما در مقابل یک عامل بیرونی هستند. مطالعات نشانگر آن است که یک وعده غذایی با توجه به میزان کربوهیدرات (ترکیبات نشاسته ای) و پروتئین آن می تواند بر غلظت نوروترانسمیترها تاثیرگذار باشد. به عنوان مثال آمینواسید تریپتوفان که در تولید نوروترانسمیتر سروتونین موثر است، موجب خوابی آرام در فرد می شود. نکته قابل توجه آن که یکی از منابع اصلی تریپتوفان در برنامه غذایی، شیر می باشد و یکی از دلایل توصیه به مصرف شیر شب هنگام و قبل از خواب همین نکته است. همچنین مطالعات قبلی نشانگر آن بودند که افراد افسرده تمایل به مصرف موادقندی بیشتری داشته و در دوره های عود و شدت بیماری خود، این تمایل به مصرف مواد قندی در آنان بیشتر شده بود. امروزه مشخص شده است که مصرف کربوهیدرات بیشتر، با افزایش سروتونین در مغز و احساس آرامش بیشتر همراه خواهد بود.  

دریافت مواد غذایی با خواب و بیداری افراد نیز مرتبط است. بررسی ها نشانگر آن است که میزان درشت مغذی ها (پروتئین، چربی و کربوهیدرات) بر خواب و بیداری فرد موثر است. میزان کربوهیدرات و چربی بیشتر در وعده غذایی موجب افزایش خواب آلودگی در فرد شده و محتوای پروتئین بیشتر موجب کاهش خواب آلودگی می شود. علاوه بر آن، مصرف همزمان مواد غذایی غنی از کربوهیدرت (مثل نان، برنج، سیب زمینی، ماکارونی؛ با منابع غذایی تریپتوفان (اسیدآمینه موثر در تولید سروتونین) نظیر شیر، ماست، پنیر، لوبیای سویا، کنجد و اسفناج، موجب بهبود کیفیت خواب می شود.

در خصوص ویتامین ها باید اشاره کرد که این ترکیبات به دو گروه محلول در چربی و محلول در آب تقسیم می شوند. ویتامین های محلول در چربی به ویژه ویتامین A و ویتامین D به دلیل تاثیر در سیستم ایمنی و داشتن خصلت آنتی اکسیدانی، می توانند بر سیستم اعصاب مرکزی موثر باشند.

از طرف دیگر ویتامین های محلول در آب که شامل ویتامین های گروه B و ویتامین C می باشند، نیز تاثیرات قابل توجهی در رفتار انسان و کارکرد مغز هستند. به عنوان مثال ویتامین ب-۱ که به تیامین موسوم است، نقش قابل توجهی در کارکرد سلولهای مغزی دارد. علاوه بر آن در کمبود ویتامین ب- ۶ که به پیریدوکسین موسوم است، نوار مغزی فرد دچار اختلال شده و علایمی شبیه به بیماریهای روانشناختی در نوار مغزی فرد مشاهده می شود. همچنین، در کمبود ویتامین های ب-۶، ب-۹ (فولات) و ب- ۱۲ ترکیبی به نام هموسیستئین در خون افزایش می یابد که افزایش آن با تولید اضافی ترکیباتی به نام آمیلوئیدها در مغز مرتبط است. متاسفانه این ترکیبات آمیلوئید یکی از عوامل موثر بر فرآیند پیر شدن بافتهای مغزی بوده و در پیدایش بیماری آلزایمر (فراموشی) نیز موثر هستند.

لازم به ذکر است علاوه بر مواد مغذی، دریافت انرژی کافی در زمان لزوم نیز یکی از ارکان اساسی در تاثیرات تغذیه در رفتارهای ما می باشد. به عنوان مثال جمله ای که در مواقع بروز حواس پرتی یا عصبانیت فردی که تا قبل از این آرام و فردی با حواس جمع بوده است، جمله ای کلیشه ای است و عبات است از: «طرف قندش افتاده!!». در واقع همگی ما می دانیم که در مواقع افت قند خون (که در زمان تاخیر در مصرف وعده یا میان وعده بروز می کند) فرد ممکن است آستانه تحمل کمتری داشته و یا دچار اشتباهات غیر منتظره شود. بنابراین یکی از عوامل مهم و موثر بر رفتار ما در بحث تغذیه، رعایت نظم و انضباط غذایی و صرف وعده و میان وعده ها در مواقع لزوم می باشد.

جمع بندی:

بر اساس موارد فوق دریافت مواد مغذی نقش به سزایی در رفتار و روحیات انسان دارد. البته نکات فوق نباید شما را نگران کند. زیرا با رعایت اصل مورد تاکید تمامی متخصصین تغذیه یعنی اصل رعایت اعتدال و تنوع در برنامه غذایی، به سهولت مواد مغذی مورد نیاز بدن شما تامین خواهد شد.

دکتر محمد حضوری/ سرپرست کمیته تغذیه فدراسیون پزشکی ورزشی