یک ورزشکار در میدان رقابت با محرک‌های زیادی روبروست که البته همه آنها مفید و قابل استفاده نیستند!، بنابراین به منظور تمرکز بر روی یک  و یا تعدای محرک خاص و مؤثر در اجرا و کنترل محرک‌های دیگر، منابع انرژی و منابع تمرکزی زیادی را استفاده می‌کند:

۱- جستجوی مهم‌ترین اطلاعات محیطی (نقش تجربه، تمرینات تخصصی و هدایت مربی برای شکل گیری این مرحله ضروری می باشد)

۲- پیش‌بینی محرک‌ها و واکنش صحیح مقابل آنها (بکار گیری تمرینات متنوع و ویژه جسمی –حرکتی، ذهنی و تاکتیکی...)

۳- تصمیم‌گیری در مورد اینکه کی و چگونه باید پاسخ دهد(حفظ توجه و تمرکز بر روی نشانه ها)

۴- ایجاد پاسخ حرکتی مناسب در مواجهه با محرک‌ها

پاس صحیح در فوتبال

:به عنوان مثال یک فوتبالیست در میدان رقابت، محرک‌های زیادی از قبیل رفتار بازیکنان حریف، تشویق هواداران، انتظارات و واکنش های بازیکنان خودی، توپ، داور، دروازه، شرایط زمین بازی، شرایط جوی و ... را تجربه می‌کند. لذا چنانچه این بازیکن بخواهد بر اساس وظایفش در لحظه کوتاهی از زمان بازی که صاحب توپ شده است، پاس صحیحی بدهد، باید:

۱- به بازیکنی که موقعیت خوبی دارد پاس دهد(پس باید در زمانی که بدون توپ در حرکت بوده  با باز خوانی انتخاب مناسبی را  انجام داده باشد)

۲- مراقب  هر گونه واکنش و مداخله  بازیکن حریف باشد (مثلا تکل سریع یک مدافع)

۳- در پاس دادن تأخیر یا عجله نداشته باشد(زمان سنجی مناسبی را به اجرا بگذارد)

۴- پاس را صحیح بدهد(شدت، جهت، ارتفاع و حتی پیچ و تاب توپ نیاز به محاسباتی سریع و اجرایی بی نقص دارند که اینکار نه تنها حاصل  ساعتهای بیشماری تمرین است بلکه نیاز به حفظ آرامش و تمرکز بر مهمترین عناصر محیطی در لحظه اجرا دارد)

خودکار شدن رفتار

ورزشکاران زبده اغلب و بواسطه انجام مداوم تمرینات، حرکات پیچیده را طوری انجام می‌دهند که به نظر می‌رسد این حرکات بدون کمترین هوشیاری و آگاهی و به صورتی خودکار انجام می‌شوند. به این حالت اصطلاحاً بودن در 'Zone' یا «خودکار شدن رفتار» می‌گویند. این ویژگی اغلب مرتبط با تمرکز و توجه بیرونی است. این افراد در هنگام ورزش به جای توجه هوشیارانه به حرکات درونی (مثل دست‌ها و پاها)، بر جنبه‌های خارجی از قبیل توپ، هدف، (بسکت  تور، دروازه و یا حرکت بازیکن حریف و ...) توجه می‌کنند.

تمرکز نداشتن= خستگی زیاد

یکی از مهم ترین عوامل عملکرد بهینه ورزشکاران در میدان رقابت، تنظیم  ظرفیت توجه به گونه ای است که تلاش هوشیارانه کمی را لازم داشته باشد. گاهی اوقات یک عملکرد ضعیف، ناشی از  پردازشی  هوشیار و تلاش برای تحلیل  و تفکیک اطلاعات است. نتیجه چنین حالتی، تحریک زیاد حرکات ماهیچه‌ای و درگیری زیاد نیمکره چپ، قبل و در حین انجام تکلیف است که معمولا و بویژه در حرکات سریع باعث تخریب زنجیره و پیوستگی (روان بودن) بخشهای اجرای مهارت می شود. در صورتی که در عملکرد بهینه، ورزشکار بر حرکات خود تمرکز نکرده و تمام توجه خود را معطوف به اهداف خارجی می‌کند.

اضطراب رقابت را احساسی می کند

به عبارت دیگر، کنترل دقیق و هوشیارانه حرکات بدنی، اثربخشی کمتر از کنترل ناهشیار و خودکار حرکات بدنی (و در عوض توجه به محرکات بیرونی) داشته، و باعث افزایش حساسیت هانسبت به محرک های محیطی واضطراب و افت عملکرد می‌شود. اضطراب بوجود آمده، هیجانات منفی را به‌همراه می‌آورد و ورزشکار را مجبور می‌سازد تا به جای توجه به محرکات بیرونی، به صورتی ناخواسته توجه خود را معطوف افکار و هیجانات منفی خود کند و در کل یک بازی احساسی ارائه دهد.

آمادگی روانی راز برتری رقابت میلیمتری

برای یک ورزشکار زبده، کسب تمرکز در پراسترس‌ترین لحظات به معنای تفاوت در کسب مقام اول و چهارم است. امروزه تفاوت فیزیکی و حتی مهارتی  زیادی بین قهرمانان ورزشی وجود ندارد و این  اختلاف در وضعیت ذهنی و روانی آنان است که معمولا نتیجه را تعیین می کند. به عبارت دیگر در سطوح قهرمانی، شرایط فیزیکی و تجارب ورزشکاران بسیار مانند هم است و آنچه اهمیت پیدا می‌کند آمادگی‌های ذهنی و روانی افراد است.

در آینده، رقابت بر سر مدیریت ذهنی ورزشکاران جای تلاش روزافزون برای بهبود وضعیت فیزیکی و جسمی آنان را می‌گیرد. درست همان گونه که امروزه با به کارگیری روانشناسان مجرب و تجهیزات پیشرفته امواج مغزی نامناسب شناسایی، کنترل و حذف یا جایگزین می شوند (نوروفیدبک) و با مشاوره ها و آموزشهای   مناسب و مداوم  ورزشکاران را مجهز به مهارتهای ذهنی می کنند، شاید در آینده ای نزدیک اندازه‌گیری وکنترل مسائل پنهان مانند فکر و احساس در ورزشکاران را نیز در دستورالعملهای موفقیت قرار دهند.

 تفاوت های روانی  در ورزش های مختلف

ورزش‌های مختلف به انواع و درجات مختلفی از ملزومات روانی نیاز دارند. مثلاً اجرای وزنه‌برداران نسبت به تنیس  بازان  در دوره زمانی متفاوت و البته کوتاه تری  اتفاق می افتد و بنابراین به مسائل روانی و فکری متفاوتی  وابسته است. در تنیس تاکتیک‌ها و استراتژی‌های پیچیده‌ای در هر سرویس نسبت  به سرویس قبل و یا بعد به کار گرفته می شوند، زیرا تنوع  تکنیک ها و کم و کیف اجرای  آنها در هر رفت و برگشت توپ به همان اندازه مهم می باشند که فریب دادن حریف و داشتن خلاقیت  در بازی.

دکتر مجید چهارده چریک- هیات پزشکی ورزشی استان فارس