سازمان بهداشت جهانی( WHO )سنین بالاتر از ۶۰ سال را به عنوان سالمند تعریف می کند، سالمندی پدیده ای قابل انتظار و اجتناب ناپذیر است که در قرن حاضر در سراسر جهان به طور قابل توجهی افزایش یافته است. در سرشماری سال ۱۳۹۰ در ایران، حدود ۲ / ۸ درصد از جمعیت ایران را افراد بالای ۶۰ سال تشکیل می دادند و تداوم این روند، انفجار سالمندی در حوالی سال ۱۴۱۰ در ایران حکایت می کند.

وضعیت تغذیه ای سالمندان نیز به عنوان یکی از مراقبت های ویژه در این دوران از جنبه های مختلفی، اهمیت بیشتری می یابد. سالمندی شامل پدیده هایی توام با تغییراتی چون تغییرات فیزیولوژیک، کم اشتهایی، مشکلات تغذیه ای، مشکلات دهان ودندان، بلع و جویدن غذا، ابتلا به انواع بیماری ها و به تبع آن استفاده از داروهای متعدد می باشد که این عوامل می توانندبه تنهایی یا تواما سبب تغییر در وضعیت تغذیه ای سالمند، کاهش وزن و در نتیجه کاهش شاخص توده بدنی( BMI )شوند.

با افزایش سن، میل طبیعی برای خوردن و نوشیدن کم می شود که منجر به اصطلاح بی اشتهایی پیری می شود. یکی ازسندرم های شایع سالمندی سوء تغذیه می باشد که بر روی ۷۸ - ۱۳ درصد از گروه های مختلف سالمندان در نقاط مختلف جهان تأثیرگذار می باشد. به طور کلی افراد سالمند در معرض خطر زیادی برای سوء تغذیه قرار دارند. سوء تغذیه خطرمشکلات قلبی و تنفسی را نیز افزایش می دهد و با سکته مغزی، بیماری های دهان و گلو و پارکینسون مرتبط است. وضعیت تغذیه ای با عود بیماری، خصوصاً در میان سالمندان باعث سیر نزولی در آنها می شود.

با افزایش سن معمولا از میزان مصرف میوه ها و سبزی ها کاسته می شود. شواهد قابل توجهی وجود دارد که نشان می دهد، مصرف کم میوه و سبزی مهم ترین عامل خطر برای بیماری های مزمن است. از آنجا که سالم پیر شدن حق همه یافراد است لازم است اطلاعات تغذیه ای را در این زمینه گسترش بدهیم.

• اهمیت مصرف میوه و سبزی در سالمندان

میوه و سبزی بخش مهمی از یک رژیم غذایی سالم است که با تأثیرات مثبت متعدد بر سالمت از جمله کاهش خطر ابتال به بیماریهای مزمن همراه است. مصرف میوه و سبزی غنی از فیبر، آنتی اکسیدان، بتاکاروتن و سایر ویتامینها با کاهش خطرسرطان، بیماریهای عروقی، آسیب های چشمی و سایر بیماری ها مرتبط است. مصرف ۵ سهم در روز از میوهها و سبزیهای تازه خطر بیماری قلبی را ۳۰ درصد کمتر میکند.

میوه ها و سبزی ها علاوه بر تأمین ویتامین ها و املاح به دلیل داشتن مقادیر زیادی))فیبر((از بروز یبوست جلوگیری می کنند. فیبر موجود در میوه ها و سبزی ها باعث کاهش کلسترول و پایین آمدن فشار خون می شود، همچنین از بالا رفتن قند خون جلوگیری می کند.

البته لازم است سالمند مبتلا به دیابت مصرف میوه های شیرین مثل انگور، خربزه، توت و خرما را محدود کند. هرچند همه افراد از مفید بودن میوه و سبزی آگاه هستند اما میزان آگاهی آنها در مورد نوع منافع میوه و سبزی اندک است. در ضمن در میان سالمندان ایرانی مصرف میوه و سبزی از حداقل میزان توصیه شده پایین تر است.

• عوامل بازدارنده

مهمترین موانع مصرف کافی میوه و سبزی، عدم آگاهی، مشکلات اقتصادی و مشکلات جویدن و بلع است. از دیگر موانع، مشکلات خرید و آماده سازی میوه و سبزی است.

مشکلات دندانی باعث می شود که غذاهای نرم انتخاب شده و برخی از مواد غذایی مورد نیاز بدن که نیاز به جویدن دارند مانند میوه و سبزی های خام از غذای روزانه حذف شود.

• راه حل هایی برای دریافت بیشتر میوه و سبزی

سعی کنید با سالمند در مورد انواع غذاهایی که او دوست دارد و دوست ندارد صحبت کنید. از این مشورت به عنوان راهی برایبرنامه ریزی وعده های غذایی استفاده کنید. به عنوان مثال، اگر از طعم ملایم و بی مزه یک غذا خسته شده اند میتوانید از ترکیب ادویه های مختلف به عنوان راهی برای خوش طعم کردن سبزی ها استفاده کنید. افزودن رزماری، آویشن، رازیانه، جعفری، گشنیز و... میتواند سبزی ها را یه یک غذای بهتر تبدیل کند. سالمندان میوه و سبزی آماده مصرف را جلوی چشم بگذارند، ظرف میوه آماده روی میز می تواند سالمند را ترغیب بکند که میوه بخورد.

اسموتی، یک راه عالی دریافت ویتامین ها، مواد معدنی و دیگر آنتی اکسیدان های مورد نیاز است.

هضم سبزی های خام برای سالمندان بسیار سخت است، بنابراین بهتر است قبل از سرو، سبزی هایی مانند بروکلی، گل کلم، لوبیا سبز، هویج و... را کمی بخار پز کنند. میوه های رنگارنگ خرد شده را در ظرفی شیشه ای در یخچال بگذارید تا هر بار که سالمندان در یخچال را باز میکنند وسوسه شوند که میوه بخورند. هرچه این ظرف میوه تنوع رنگی بیشتری داشته باشد بیشتر اشتهای سالمند را تحریک کرده و در کنار آن مواد مغذی بیشتری دریافت خواهند کرد. سوپ های پوره شده یکی دیگر از روشهایی است که سبب هضم آسان و بهتر میوه و سبزی می شود. اضافه کردن سبزی تازه خرد شده به یک نان خانگی لذیذ نیز روش خوش طعم دیگری برای ترکیب سبزی و مواد مغذی اضافی است.

رفرنس

- قدیمی- رضا / عنوان مقاله وضعیت تغذیه سالمندان و عوامل مؤثر بر آن – سال ۱۳۹۹

- ابراهیمی- فاطمه/ عنوان مقاله طراوت و تازگی را بخورید – سال ۱۴۰۱

- ریاستیان-مریم السادات/ عنوان مقاله ارتباط بین شاخص سالم خوردن و امتیاز کیفیت رژیمی با افسردگی درسالمندان/ سال ۱۴۰۲

کمیته آموزش هیات پزشکی ورزشی استان سمنان