امسال، سازمان جهانی بهداشت (سلامت)، هفتاد و پنجمین سالگرد تاسیس خود را جشن می گیرد و این جشن را به روز جهانی بهداشت در سال ۲۰۲۳ گره می زند. از سویی دیگر هفته ملی سلامت نیز در ایران از ۹ اردیبهشت آغاز و تا ۱۵ اردیبهشت ماه ۱۴۰۲ ادامه خواهد داشت.

تاریخچه سازمان جهانی سلامت

سازمان جهانی بهداشت یک آژانس تخصصی سازمان ملل متحد است که مسوولیت سلامت عمومی بین‌المللی را بر عهده دارد. این سازمان در ۷ آوریل ۱۹۴۸ با امضای مفاد قانون آن توسط ۶۱ کشور تأسیس شد. ایده تشکیل این سازمان برای اولین بار در سال ۱۹۴۵، به عنوان پاسخی به نیاز به یک سازمان جهانی سلامت برای هماهنگی تلاش های بین المللی حوزه سلامت و پاسخ به شرایط اضطراری سلامتی مطرح و مورد حمایت بسیاری از کشورها قرار گرفت و در متن نهایی منشور ملل متحد گنجانده شد. پس از تأسیس، سازمان مورد اشاره، شروع به کار بر روی طیف وسیعی از مسائل سلامتی از جمله کنترل بیماری های عفونی، سلامت مادر و کودک و تغذیه کرد و در سال های اولیه تأسیس خود نقش اساسی در ریشه کنی آبله و کنترل سایر بیماری های عفونی ایفا کرد.

در طول سال ها، کار این سازمان گسترش یافته است و طیف گسترده ای از مسائل بهداشتی مانند بیماری های غیر واگیر، سلامت روان و بهداشت محیط را شامل می شود. این سازمان همچنین نقش کلیدی در پاسخ به شرایط اضطراری بهداشتی جهانی، مانند شیوع ابولا در غرب آفریقا و همه‌گیری کووید-۱۹ ایفا کرده است. امروزه این سازمان دارای ۱۹۴ کشور عضو است و با دولت ها، سازمان های غیردولتی و سایر شرکا برای بهبود سلامت جهانی و دستیابی به هدف «سلامت برای همه» همکاری می کند.

تعریف «سلامت» از دید سازمان جهانی سلامت

سازمان جهانی بهداشت، «سلامت» را اینگونه تعریف می‌کند: «حالت رفاه کامل جسمی، روانی و اجتماعی و نه صرفاً عدم وجود بیماری یا ناتوانی». این تعریف از سلامت نمایانگر دیدگاهی کل نگر است که نه تنها فقدان بیماری، بلکه وجود عوامل مثبت فیزیکی، روانی و اجتماعی را نیز که به رفاه کلی کمک می کند، در بر می گیرد. به گفته این سازمان، دستیابی به سلامت نه تنها مستلزم دسترسی به مراقبت های پزشکی، بلکه پرداختن به عوامل اجتماعی تعیین کننده سلامت مانند فقر، آموزش، مسکن و دسترسی به غذای مغذی است. این سازمان همچنین بر اهمیت ارتقای سلامت و پیشگیری از بیماری، از جمله تلاش برای ترویج رفتارهای سالم و کاهش عوامل خطر بیماری تاکید می کند.

به طور کلی، تعریف این سازمان از سلامت نشان دهنده یک رویکرد جامع و چند وجهی به سلامت و تندرستی است که اهمیت طیف وسیعی از عوامل فیزیکی، روانی و اجتماعی را در دستیابی به سلامت مطلوب برای افراد و جوامع نشان می دهد.

نقش سازمان جهانی سلامت

سازمان جهانی بهداشت نقش ها و مسوولیت های متعددی در ارتباط با ارتقای سلامت جهانی دارد که برخی از نقش ها و وظایف کلیدی آن عبارتند از: الف) تعیین، تدوین و ترویج هنجارها و استانداردهای بین المللی برای سلامت، از جمله دستورالعمل ها و توصیه هایی برای پیشگیری و درمان بیماری ها، ترویج رفتارهای سالم و پرداختن به عوامل اجتماعی تعیین کننده سلامت. ب) ارائه پشتیبانی فنی و تخصصی به کشورها و سایر شرکا در مورد طیف گسترده ای از مسائل سلامت، از پیشگیری و کنترل بیماری گرفته تا تقویت سیستم های سلامت و واکنش اضطراری. پ) سازمان جهانی بهداشت برای هماهنگ کردن تلاش‌های مرتبط با سلامتی در میان کشورهای عضو و سایر شرکا، از جمله تلاش‌ها برای پاسخ به شیوع بیماری‌ها و سایر شرایط اضطراری بهداشتی کار می‌کند. ت) سازمان جهانی بهداشت، داده ها را در مورد روندهای سلامت جهانی، از جمله شیوع بیماری و میزان مرگ و میر، جمع آوری و تجزیه و تحلیل می کند تا تصمیمات سیاستی و برنامه ای را اطلاع رسانی کند. ث) این سازمان از سیاست‌ها و اقدامات سلامتی بهتر در سطوح جهانی، منطقه‌ای و ملی، از جمله تلاش‌ها برای رسیدگی به عوامل اجتماعی تعیین‌کننده سلامت و ارتقای برابری سلامت حمایت می‌کند.

به طور کلی، این سازمان نقش مهمی در ارتقای سلامت و رفاه جهانی ایفا می کند و تلاش می کند تا اطمینان حاصل کند که همه به خدمات مراقبت های سلامتی موردنیاز برای سالم ماندن و پیشرفت دسترسی دارند.

«سلامت برای همه» مفهومی است که توسط سازمان جهانی بهداشت در سال ۱۹۷۸ به عنوان بخشی از هدف خود برای دستیابی به پوشش همگانی سلامت معرفی شد. هدف مفهوم «سلامت برای همه» این است که همه بدون توجه به وضعیت اجتماعی_اقتصادی، نژاد، قومیت یا جنسیت، به خدمات سلامتی موردنیاز خود دسترسی داشته باشند. هدف «سلامت برای همه»، دستیابی به بالاترین سطح ممکن از سلامت و رفاه برای همه افراد و جوامع در سراسر جهان است. این نه تنها شامل نبود بیماری، بلکه رفاه جسمی، روانی و اجتماعی نیز می شود. برای دستیابی به «سلامت برای همه»، این سازمان خواستار رویکردی جامع برای مراقبت های سلامتی شده است که شامل پیشگیری، تشخیص زودهنگام و درمان بیماری ها و همچنین پرداختن به عوامل اجتماعی تعیین کننده سلامت مانند فقر، مسکن نامناسب و عدم دسترسی به آموزش و غذای مغذی می شود. مفهوم «سلامت برای همه» همچنین بر اهمیت مشارکت و همکاری جامعه با هدف توانمندسازی افراد و جوامع برای ایفای نقش فعال در ارتقای سلامت و رفاه خود تأکید می کند.

رویکرد «پزشکی اجتماعی» در سلامت برای جوانان و سالمندان

رویکرد پزشکی اجتماعی در دستیابی به «سلامت برای همه»، بر اهمیت مراقبت های بهداشتی پیشگیرانه و ترویج رفتارهای سالم به جای صرفاً درمان بیماری ها پس از وقوع آنها تأکید دارد. این رویکرد شامل کار با جوامع برای شناسایی و رسیدگی به مشکلات سلامتی و عوامل خطر در سطح جمعیت، به جای تمرکز صرف بر روی بیماران فردی است.

پزشکی اجتماعی از یک رویکرد چند رشته ای استفاده می کند که شامل همکاری بین متخصصان مراقبت های سلامتی، کارشناسان سلامت عمومی و اعضای جامعه است. این رویکرد شامل شناسایی نیازها و اولویت های سلامت جامعه، توسعه و اجرای مداخلات برای رفع این نیازها و ارزیابی اثربخشی آن مداخلات می شود.

محور اصلی رویکرد پزشکی اجتماعی تمرکز بر «برابری» و «عدالت اجتماعی»، با هدف دسترسی به خدمات مراقبت های سلامتی و ارتقای سلامت برای همه اعضای جامعه، به ویژه آنهایی است که آسیب پذیرتر هستند و شامل پرداختن به عوامل اجتماعی تعیین کننده سلامت مانند فقر، مسکن ناکافی و عدم دسترسی به آموزش و غذای مغذی می شود که می تواند تأثیرات قابل توجهی بر سلامت داشته باشد.

نقش «پزشکی اجتماعی» در تحقق «سلامت برای همه»

به طور کلی، رویکرد پزشکی اجتماعی بر اهمیت همکاری با جوامع برای ارتقای سلامت و رفاه، پیشگیری از بیماری ها و اطمینان از دسترسی همه به خدمات مراقبت های سلامتی موردنیاز برای سالم ماندن تاکید دارد. پزشکی اجتماعی نقش مهمی در دستیابی به هدف «سلامت برای همه» ایفا می کند. هدف پزشکی اجتماعی بهبود سلامت کل جمعیت است، نه فقط درمان افراد بیمار.

پزشکی اجتماعی بر پیشگیری، تشخیص زودهنگام و مدیریت بیماری ها و مشکلات سلامتی در سطح جمعیت تمرکز دارد. این هدف شامل شناسایی عوامل خطر برای بیماری ها، ترویج رفتارهای سالم و اجرای مداخلات برای کاهش بروز و شیوع بیماری ها است.

پزشکی اجتماعی همچنین نقش مهمی در تضمین دسترسی عادلانه به خدمات مراقبت های سلامتی برای همه اعضای جامعه، صرف نظر از وضعیت اجتماعی_اقتصادی، نژاد، قومیت، یا جنسیت ایفا می کند که شامل تلاش برای کاهش نابرابری های بهداشتی و پرداختن به عوامل اجتماعی تعیین کننده سلامت، مانند فقر، آموزش، مسکن و دسترسی به غذای مغذی است.

به طور کلی، پزشکی اجتماعی جزء ضروری «سلامت برای همه» است، زیرا به حفظ سلامت جوامع و جلوگیری از گسترش بیماری‌ها کمک می‌کند و در عین حال اطمینان می‌دهد که همه به خدمات مراقبت‌های سلامتی موردنیاز خود دسترسی دارند.

دکتر «مهرداد عسکریان»، عضو هیات علمی گروه پزشکی اجتماعی، دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شیراز