کبد یکی از ارگان های حیاتی بدن است که مسوول تولید صفرا، دفع سموم از بدن، تنظیم متابولیسم و قند خون و تنظیم انعقاد می باشد. با پیشرفت آسیب کبدی، این ارگان حیاتی دچار نارسایی می گردد. در صورتی که نارسایی غیر قابل برگشت باشد، به اصلاح علمی سیروز می شود. نقش این عضو حیاتی در بدن آنچنان مهم است که در صورت سیروز غیرجبران شده ادامه زندگی غیرممکن بوده و نیاز به پیوند کبد خواهد بود. صرف نظر از تعداد کم کبد های در دسترس برای پیوند، عوارض خود بیماری قبل و بعد از پیوند و عوارض داروهای مصرفی در سیر بیماری بسیار آزاردهنده وبوده و کیفیت زندگی بیمار را به طور قابل توجهی تحت تاصیر قرار می دهد.
از علل اصلی آسیب سلول کبدی، مصرف الکل، ویروس های هپاتوتروف، داروها، بیماری های خود ایمن و چربی انباشته شده در کبد می باشد. این چربی انباشته شده در ابتدا توسط سونوگرافی قابل تشخیص است. اما وقتی آسیب سلول کبدی توسط چربی یا هر یک از عوامل آسیب رسان بالا اتفاق می افتد، آنزیم کبدی در خون افزایش نشان میدهد. از نظر اصطلاح علمی هپاتواستئاتوزیس وقتی است که چربی در کبد انباشته شده اما هنوز کبد دچار التهاب و آسیب سلول کبدی نشده است و استئاتوهپاتیت وقتی است که چربی کبد موجب التهاب و آسیب سلول کبدی شده است. استئاتوز در نهایت موجب فیبروز و آسیب برگشت ناپذیر کبد و سیروزمی شود.
برای سلامت کبد راهکارهای زیر پیشنهاد می شود:
- انجام ورزش هوازی متوسط و منظم مثل دویدن، دوچرفه سواری، شنا، تنیس، رقص، طبیعت گردی، جاگینگ، پیاده روی سریع، موجب خونرسانی بهتر به کبد، کنترل وزن، بهبود متابولیسم، کاهش چربی احشایی، کاهش اندازه دور شکم، شکسته شدن بهتر و کاهش چربی کبد و عملکرد بهتر کبد می شود. همچنین ورزش های هوازی، HIIT، و مقاومتی مثل ااستفاده از توپ های مدیسین، وزنه های آزاد، و دستگاه های مقاومتی بدنسازی از تجمع چربی در کبد جلوگیری می کنند. هر گونه فعالیت فیزیکی حتی فعالیت های روزمره زندگی نیز برای کبد مفید هستند. ترکیبی از فعالی های مذکور ۵ روز در هفته و هر دفعه به مدت ۳۰ تا ۶۰ دقیقه ایده آل خواهد بود. مدت و شدت فعالیت ورزشی باید به تدریج افزایش یابد.
پرس کبدی چیست؟
یک ورزش اختصاصی برای بهبود عملکرد کبد است. به پشت دراز بکشید و یک وزنه را (مثل مدیسین بال یا دمبل) روی شکم خود بگذارید. سپس نفس های عمیق بکشید. با هر بازدم وطنه را به سمت سقف هل دهید. این ورزش موجب خونریانی بهتر به کبد و عملکرد بهتر کبد می شود. (Ref: Advanced Institute of Liver and Biliary Sciences)
- از مصرف الکل پرهیز شود.
- بیش از ۲۰ سال است که واکسیناسیون برعلیه هپاتیت بی در برنامه کشوری قرار گرفته است و کلیه نوزادان در بدو تولد دوز اول و سپس دو دوز دیگر رار دریافت می کنند. ورزشکارانی که در محیط های مخاطره آمیز فعالیت می کنند مانند بوکس، جودو، کشتی (به خصوص سومو)، ووشو، تکواندو، کاراته بهتر است از سطح آنتی بادی در خون خود بر علیه این ویروس آگاه باشند. اگر سطح آنتی بادی کمتر از ۱۰ باشد یعنی اسمنی کافی برعلیه این ویروس وجود ندارد و یک دوز بوستر (یادآور) واکسن باید تزریق شود. حدود ۵ درصد از افراد جامعه غیر پاسخ دهنده “non-responder” هستند و با واکسیناسیون ایمنی لازم را به دست نمی آورند. برخورد با خون یا مایعات بدن فرد آلوده در زمین مسابقه در فردی که نسبت به بیماری ایمنی ندارد، ممکن است موجب هپاتیت B شود. بنابراین، در محیط ورزش هم مثل همه محیط های دیگر احتیاط های جهانی universal precautions باید رعایت شود. این احتیاط ها می گوید که اگر ورزشکاری در حال خونریزی است، باید از محیط ورزش خارج شود. برای تماس با خون یا مایعات خونی باید از دستکش لاتکس استفاده شود و محیط آلوده شده با خون باید پاکیزه شده و با محلول های وایتکس رقیق شده ضدعفونی شود. همچنین با توجه به اینکه ویروس هپاتیت Bاز طریق تماس جنسی قابل انتقال است، استفاده از روش های باریر مکانیکی (کاندوم) توصیه می شود). به خاطر داشته باشید که حتی افراد با سطوح بالاتر از ۱۰ آنتی بادی هپاتیت B برعلیه سایر ویروس های هپاتوتروف مصونیا ندارند. از این ویروس ها می توان به هپاتیتC ، ابشتاین ویروس، کروناویروس، سیتومگالوویروس اشاره کرد.
- از میان داروهای آسیب رسان به سلول کبدی می توان به دسته استاتین ها که عمدتاً برای پایین آوردن چربی خون از آن ها استفاده می شود (بالاخص اگر همراه با دسته فیبرات ها تجویز شده باشند)، داروهای اعصاب و روان، قرص های کافئین یا قرص های چای سبز، مکمل های ورزشی واستروئیدهای آنابولیک (بالاخص فرم خوراکی) اشاره کرد. بدیهی است مصرف استروئیدهای آنابولیک ممنوع است. در مورد مکمل ها یا داروهای مورد نیار حتما باید تحت نظر متخصصین پزشکی یا تغذیه بالینی مصرف شوند.
- بیماری های خود ایمن کبد و مجاری صفراوی هم از عوامل آسیب سلول کبدی هستند.
با توجه به اینکه رویکرد به مداوای هر یک از انواع آسیب های سلول کبدی با توع دیگر متفاوت است، ممکن است برای تشخیص نیازمند انجام آزمایش های تشخیصی یا بیوپسی (نمونه برداری) از کبد باشیم. برای ارزیابی میزان استئاتوز و فیبروز، فیبرواسکن پیشنهاد می شود.
در افرادی که دچار آسیب مزمن یا نسبتاً پیشرفته سلول کبدی هستند، ورزش موجب بهبود عملکرد کبدی می شود. این افراد ممکن است از نظر کنترل قند خون (یکی از وظایف کبد) دچار اشکال بوده و احتمال افت قند خون یا در موارد بالا رفتن قند خون در ورزش وجود داشته باشد. به علاوه از نظر انعقادی دچار مشکل هستند به راحتی دچار کبودی می شوند. بنابراین گرچه رزش های متوسط تا ملایم مثل تایی چی، برای تونیک، یوگا، پیاده روی پیشنهاد می شود، از ورزش های با شدت بالا و همچنین از ورزش های برخوردی باید پرهیز کنند.
دکتر لاله حاکمی متخصص داخلی/تایب رئیس فدراسیون پزشکی ورزشی
ارسال نظر